Zmiana czasu a praca w nocy – rozliczenie czasu pracy

Zmiana czasu, mimo że odbywa się nieprzerwanie od blisko pół wieku dwa razy do roku, wciąż budzi sporo emocji. Dyskusje na temat zasadności zmiany wskazówek zegara nasilają się szczególnie w marcu, czyli wówczas, gdy przestawiamy czas z zimowego na letni – i musimy zacząć wstawać z łóżka o godzinę wcześniej niż jesienią i zimą. Warto pamiętać, że zmiana czasu ma konsekwencje w życiu zawodowym. W nocy przestawiania zegarków pracujące osoby wykonują obowiązki o godzinę krócej (jeśli jest to zmiana z czasu zimowego na letni) bądź o godzinę dłużej (z letniego na zimowy). Fakt ten wpływa na rozliczenie czasu pracy oraz otrzymywane wynagrodzenie. 

Kiedy zmiana czasu?

Choć w Unii Europejskiej od dawna debatuje się nad wstrzymaniem procedury zmiany czasu dwa razy do roku, póki co musimy funkcjonować wg starych zasad. W Polsce wskazówki zmieniamy w ostatni weekend marca (czas zimowy zamieniamy na czas letni) oraz w ostatni weekend października. Warto pamiętać, że w innych państwach obowiązują inne terminy zmiany czasu. Łącznie na świecie dwa systemy czasu obowiązują w ponad 70 krajach.

• zmiana czasu letniego na zimowy
  

W 2024 roku w Polsce zmiana czasu z letniego na zimowy wypada w nocy z 26 na 27 października (dokładniej, 27 października). Dla porównania, np. w USA (w stanach, w których obowiązuje zmiana czasu) wskazówki zostaną przesunięte w nocy z 2 na 3 listopada.

• zmiana czasu zimowego na letni

Marcowa zmiana czasu z zimowego na letni w 2024 roku w Polsce wypada w nocy z 30 na 31 marca (ściślej rzecz biorąc, 31 marca). Amerykanie zmianę tę mają już za sobą, wskazówki na wcześniejszą godzinę przesunęli już w nocy z 9 na 10 marca.

Czytaj także: Drzemka w pracy – przyjaciółka wydajności

O której zmiana czasu?

Przesunięcie wskazówek zwyczajowo następuje w nocy z soboty na niedzielę w godzinach 2.00-3.00. Jest to bowiem okres, w którym stosunkowo niewiele osób pracuje, co ma zminimalizować koszty i niedogodności dla pracodawców i pracowników, związane z wydłużeniem bądź skróceniem o godzinę wymiaru pracy.

Zmiana czasu a wynagrodzenie pracownika

Mimo iż przesunięcie wskazówek powtarza się co roku, niezmiennie przysparza pracodawcom problemów z rozliczeniem czasu pracy pracujących tej nocy osób. W związku z tym przypominamy, jak należy zachować się w tej sytuacji, aby nie naruszać przepisów prawa pracy.

• zmiana czasu z letniego na zimowy

Osoby pełniące obowiązki służbowe nocą z 26 na 27 października, których zwykły wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin, tej nocy będą pracować przez 9 godzin. Wynika to z faktu przesunięcia wskazówek w tył z godziny 3:00 na 2:00. Za ile godzin powinien zapłacić im pracodawca?

Odpowiedź jest tu jednoznaczna: szef szef ma obowiązek wypłacić wynagrodzenie za 9 godzin pracy, w tym za 1 godzinę nadliczbową w nocy, a także dodatek za pracę w godzinach nocnych.

Podsumowując, pracownik otrzyma więc: wynagrodzenie za 9 godzin pracy, dodatek za pracę w nocy i dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.

• zmiana czasu z zimowego na letni

W sytuacji odwrotnej, gdy w wyniku zmiany czasu na letni liczba przepracowanych godzin skraca się (np. z 8 do 7 godzin), pracodawca ma obowiązek zapłacić podwładnemu wynagrodzenie za pełen wymiar czasu pracy (np. 8 godzin). Wynika to z faktu gotowości do pełnienia obowiązków służbowych przez podwładnego, za które wypłacane jest wynagrodzenie przestojowe (art. 81. Kodeksu pracy).

Wprawdzie przepis przyznający pracownikowi prawo do wynagrodzenia przestojowego uzależnia je od niewykonywania pracy z powodu przeszkód występujących po stronie pracodawcy, to jednak w tym wypadku – mimo że zmiana czasu nie jest w żaden sposób „zawiniona” – przyjmuje się, że okoliczność ta obciąża pracodawcę.

• praca w nocy a zmiana czasu – wolne

W przypadku nadgodzin w nocy Kodeks pracy przewiduje też możliwość odebrania wolnego w innym terminie. Następuje to na pisemny wniosek pracownika bądź z inicjatywy pracodawcy (bez wniosku). W pierwszym przypadku podwładny otrzymuje 1 godzinę wolną, w drugim – 1,5 godziny. Odebranie wolnego jest równoznaczne z utratą prawa do wynagrodzenia za godzinę nadliczbową.

Zmiana czasu a ewidencja czasu pracy

Harmonogram powinien odzwierciedlać rzeczywisty czas pracy danej osoby. Dlatego, jeśli chodzi o udokumentowanie pracy w noc zmiany czasu, nie modyfikujemy wstecznie harmonogramów czasu pracy. Nawet jeśli przy ich tworzeniu pracodawca nie będzie pamiętał, że na nocnej zmianie przypadającej z 26 na 27 października nastąpi zmiana czasu i w związku z tym zaplanuje 8 godzin pracy – nie dokonuje korekty dokumentów już po fakcie. W tej sytuacji w ewidencji czasu pracy, która odzwierciedla rzeczywiście przepracowany czas, należy wykazać faktyczną liczbę godzin pracy.

Czytaj także: Dni wolne od pracy 2024

Historia zmiany czasu z letniego na zimowy i z zimowego na letni

Przesuwamy wskazówki z czasu zimowego na czas letni i odwrotnie od niedawna, choć pomysły tego typu pojawiały się już przed wiekami. Benjamin Franklin już w 1784 roku napisał żartobliwy esej pt. An Economical Project for Diminishing the Cost of Light, skierowany do jednego w paryskich czasopism, w którym zaproponował, by paryżanie wstawali o godzinę wcześniej – korzystając ze światła poranka, mogliby zaoszczędzić na świecach. Franklin wyliczył nawet, że zaoszczędzono by wówczas kwotą równą dzisiejszym 200 mln dolarów.

Pierwsze poważne propozycje dotyczące zmiany czasu pojawiły się dopiero w XX wieku. Systematycznie czasy letni i zimowy zaczęły obowiązywać najpierw w Kanadzie (1907), Austrii i Niemczech (wówczas Cesarstwie Niemieckim – 1916 r.)*. W Polsce zmieniano czas już w okresie międzywojennym i po drugiej wojnie światowej, ale systematyczny system zmiany czasu wprowadzono dopiero w latach 70. ubiegłego wieku.

Po co jest zmiana czasu?

Celem zmiany czasu jest pełniejsze wykorzystanie światła dziennego i przez to oszczędność energii elektrycznej (wynikającej z konieczności dłuższego oświetlania pomieszczeń itp.). Do najczęściej wskazywanych korzyści stosowania dwóch systemów czasu zalicza się:

• oszczędność energii

Przesunięcie godzin pracy i aktywności na czas, kiedy jest więcej światła dziennego, zmniejsza zapotrzebowanie na sztuczne oświetlenie, co prowadzi do oszczędności energii elektrycznej.

• bezpieczeństwo

Jasne poranki i wieczory mogą poprawić bezpieczeństwo na drogach, zmniejszając ryzyko wypadków związanych z jazdą w ciemności.

• korzystny wpływ na gospodarkę

Dłuższe wieczory mogą sprzyjać zwiększeniu aktywności konsumenckiej, np. w branży turystycznej, gastronomicznej czy rozrywkowej, co może mieć pozytywny wpływ na gospodarkę.

• poprawa samopoczucia i zdrowia

Większa ekspozycja na światło słoneczne w ciągu dnia może poprawić samopoczucie, a także zmniejszać ryzyko depresji czy tzw. chandry.

• wzrost aktywności na świeżym powietrzu

Dłuższe popołudnia w okresie letnim zachęcają do spędzania więcej czasu na zewnątrz, co sprzyja aktywności fizycznej i rekreacji.

Dyskusja w związku ze zmianą czasu

Coraz częściej pojawiają się głosy krytyczne wobec zmian czasu. Zwolennicy wstrzymania zmian czasu najczęściej wskazują na następujące wady tego systemu:

• zakłócenie rytmu dobowego człowieka

Nagła zmiana czasu może źle wpływać na wewnętrzny zegar biologiczny człowieka, co u niektórych osób prowadzi do problemów ze snem, zmęczenia i złego samopoczucia, a nawet może obniżać odporność czy zwiększać ryzyko problemów z sercem.

• zmniejszenie produktywności

Kolejny argumentó mówi o tym, że problemy ze snem i adaptacją do nowego czasu mogą prowadzić do zmniejszenia efektywności w pracy, w nauce czy w innej codziennej aktywności.

• kwestionowanie oszczędności energii

Zdaniem oponentów dwóch systemów czasu niektóre badania sugerują, że oszczędności energii wynikające ze zmiany zegarka są minimalne lub nawet nieistniejące, szczególnie w nowoczesnych społeczeństwach, gdzie na koszty zużycia energii wpływa wiele czynników, a nie tylko koszt oświetlenia.

• komplikacje logistyczne

Oponenci zmiany czasu wskazują także na fakt, że zmiana godziny może prowadzić do kłopotów w czasie planowania podróży, a także w organizacji pracy przedsiębiorstw międzynarodowych oraz w systemach informatycznych wymagających regularnej aktualizacji.

Czytaj także: Szukanie nowej pracy – który miesiąc jest najbardziej odpowiedni?

____________________

^*Źródło: https://www.timeanddate.com/time/dst/history.html