„Seniorzy na rynku pracy w Polsce stanowią grupę, która ma naprawdę wiele do zaoferowania. Docenienie ich roli i dostosowanie środowiska pracy do ich potrzeb to nie tylko krok w kierunku większej inkluzywności, ale również inwestycja w przyszłość rynku pracy” – zaznacza trener biznesu i business coach Wiktor Tokarski. I choć dla wielu emerytura to czas, w którym wreszcie można nieco zwolnić i zająć odkładaną pasją albo poświęcić rodzinie, jest także wielu seniorów, którzy nie chcą rezygnować z aktywności zawodowej. Pozostaje tylko pytanie – czy senior na polskim rynku pracy jest w ogóle dostrzegany i doceniany? Jaką zajmuje dziś na nim pozycję?
Spis treści
- Senior na polskim rynku pracy
- Senior na rynku pracy – okiem ekspertów
- Czy można dorabiać na emeryturze?
- Praca na emeryturze – limity
- Praca na emeryturze a składki ZUS
- Czy na emeryturze można pracować na umowę o pracę, kontynuując umowę u tego samego pracodawcy?
- Do jakiego wieku można pracować na emeryturze?
- Praca na emeryturze – na jakim stanowisku można pracować?
- Gdzie szukać pracy na emeryturze?
- Podanie o pracę na emeryturze – wzór
- Dorabianie na emeryturze – najczęściej zadawane pytania
Senior na polskim rynku pracy
Warunkiem otrzymania emerytury jest osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. W Polsce od 1 października 2017 roku prawo do emerytury nabywają kobiety, które ukończyły 60. rok życia, z kolei mężczyźni mogą przejść na emeryturę po ukończeniu 65 lat. Osiągnięcie wieku emerytalnego nie zmusza jednak seniora do zakończenia aktywności zawodowej. Coraz więcej osób starszych decyduje się na kontynuowanie pracy.
Podczas konferencji „Kongres Praca. Sytuacja osób starszych na rynku pracy w Polsce” zorganizowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich i Międzynarodowy Instytut Społeczeństwa Obywatelskiego w czerwcu 2023 roku podkreślano, że praca nie jest tylko źródłem dochodów dla osób starszych. Jest to pewnego rodzaju potwierdzenie ich przydatności dla społeczeństwa. Wielu seniorów twierdzi, że czuje się młodo, dopóki są potrzebni. Dopóki ich praca jest dostrzegana i doceniana. Aktywność zawodowa emerytów to także sposób na przeciwdziałanie izolacji społecznej, źródło satysfakcji i rozwoju, ale również utrzymanie człowieka w dobrej kondycji – zarówno psychicznej, jak i fizycznej. Tymczasem ludzie starsi bardzo często odbierani są jako grupa stojąca w opozycji do rozwoju, młodości i atrakcyjności. W Polsce wciąż dominuje negatywny obraz starości. Tymczasem chociażby za oceanem seniorzy odgrywali, odgrywają – i prawdopodobnie jeszcze długo – odgrywać będą kluczową rolę na rynku pracy.
Podczas mojej pierwszej podróży do Stanów Zjednoczonych w pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych miałem okazję zaobserwować, jak ważną rolę seniorzy odgrywają na tamtejszym rynku pracy. W różnych branżach, od obsługi klienta w kawiarniach i restauracjach, po pracę przy kasach w supermarketach, seniorzy nie tylko pracowali, ale często pełnili kluczowe role. Ich obecność i wkład w pracę były wyraźnie cenione, co zrobiło na mnie ogromne wrażenie, tym bardziej, że były to obrazki raczej niespotykane w Polsce – przyznaje Wiktor Tokarski, trener biznesu i business coach prowadzący stronę www.wiktortokarski.pl.
Przed polską gospodarką, rodzimym rynkiem pracy i polską polityką senioralną stoi nie lada wyzwanie. Jak wynika z danych Eurostatu, w ostatnich latach wskaźnik zatrudnienia Polek i Polaków w wieku 65-74 lata rośnie, ale następuje to bardzo powoli. Wciąż jest niższy niż średnia Unii Europejskiej. Na tle sąsiadów pozostajemy daleko w tyle – w Polsce w 2022 roku wskaźnik ten wynosił zaledwie 8,9 proc., a na przykład w Estonii – 28 proc.
W tym miejscu nie sposób pominąć również kwestii postępującego procesu starzenia się społeczeństwa. Prognozy demograficzne wskazują, że w 2030 roku udział osób po 60. roku życia w społeczeństwie sięgnie aż 29 proc. Według danych GUS, od 1990 roku współczynnik dzietności kształtuje się poniżej 2, przez co nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń. W latach 2000-2022, odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w populacji zwiększył się z 15 proc. do ponad 23 proc.
W kontekście polskiego rynku pracy stajemy obecnie przed wyzwaniem docenienia i pełnego wykorzystania potencjału, jaki niosą ze sobą seniorzy. Jest to szczególnie istotne w obliczu zmian demograficznych i wyzwań społeczno-ekonomicznych. Polskie firmy i organizacje muszą podejmować świadome działania, aby dopasować środowisko pracy do potrzeb i oczekiwań seniorów, jednocześnie promując kulturę inkluzywności i różnorodności. To nie tylko kwestia dostosowania warunków pracy, ale również budowania świadomości wśród pracowników wszystkich pokoleń o wartościach, jakie niesie ze sobą doświadczenie życiowe starszych kolegów i koleżanek – zauważa Wiktor Tokarski.
A jak możemy ułatwić aktywność zawodową seniorom i w jaki sposób powinni traktować ich pracodawcy?
Senior na rynku pracy – okiem ekspertów
W tej materii miałbym kilka wskazówek, zarówno dla pracodawców, jak i współpracowników – radzi Wiktor Tokarski.
-
Wskazówki dla pracodawców:
1. Docenianie doświadczenia
Uznawanie wartości, jaką seniorzy wnoszą do firmy, i promowanie ich roli w firmie.
2. Elastyczne warunki pracy
Dostosowywanie warunków pracy do potrzeb starszych pracowników, np. poprzez elastyczne godziny pracy czy możliwość pracy zdalnej.
3. Szkolenia i rozwój
Zapewnianie seniorom dostępu do szkoleń i możliwości rozwoju, aby byli na bieżąco z nowymi technologiami i metodami pracy.
4. Promowanie współpracy międzypokoleniowej
Zachęcanie do tworzenia zespołów składających się z pracowników różnych pokoleń, co sprzyja wymianie wiedzy i doświadczeń.
5. Wsparcie zdrowia i dobrostanu
Zapewnienie odpowiedniego wsparcia zdrowotnego i dbanie o dobrostan starszych pracowników.
Czytaj także: Ageizm w pracy – czym jest? Jak mu zapobiegać?
-
Praktyczne wskazówki dla współpracowników:
1. Otwartość na uczenie się
Wykorzystywanie okazji do uczenia się od starszych kolegów i koleżanek, które mogą podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem.
2. Budowanie wzajemnego szacunku
Rozwijanie relacji opartych na wzajemnym szacunku i docenianiu różnorodności perspektyw.
3. Wspieranie integracji
Pomaganie starszym pracownikom w integracji ze środowiskiem pracy, zwłaszcza jeśli chodzi o nowe technologie i narzędzia.
4. Komunikacja i współpraca
Utrzymywanie otwartej i jasnej komunikacji, zachęcanie do dzielenia się wiedzą i współpracy w rozwiązywaniu problemów.
5. Promowanie inkluzywności
Działanie na rzecz tworzenia środowiska pracy, które jest przyjazne dla pracowników w każdym wieku i wspiera różnorodność.
Pamiętajmy, że seniorzy na rynku pracy w Polsce stanowią grupę, która ma naprawdę wiele do zaoferowania. Ich doświadczenie, mądrość i umiejętności są kluczowe dla budowania silniejszych, bardziej zrównoważonych i innowacyjnych organizacji. Docenienie ich roli i dostosowanie środowiska pracy do ich potrzeb to nie tylko krok w kierunku większej inkluzywności, ale również inwestycja w przyszłość rynku pracy – zaznacza Wiktor Tokarski.
Warto więc sprawdzić, jak w praktyce wygląda dziś pozycja seniora na polskim rynku pracy. Czy jest on w ogóle zauważalny? O to zapytaliśmy dr Joannę Plak-Warecką, ekspertkę ds. polityki senioralnej.
Społeczeństwo polskie się starzeje. Od wielu lat przyrost naturalny w Polsce jest ujemny, co oznacza, że więcej osób umiera niż się rodzi. Ponadto mamy jeden z najniższych w Europie wiek emerytalny, a wiele młodych, dobrze wykształconych osób wyjeżdża za granicę, by zapewnić sobie lepsze zarobki i warunki życia. Tym samym na rynku brakuje rąk do pracy, a to sprawia że pracodawcy zaczynają sięgać także po starszych pracowników, również tych którzy nabyli uprawnienia do emerytury – zauważa dr Joanna Plak-Warecka.
Zmienia się również ich nastawienie. Wciąż istnieją przedsiębiorcy, którzy postrzegają starszych pracowników jako mało elastycznych, bojących się zmian, często chorujących, nie posiadających umiejętności cyfrowych, ani wystarczającej znajomości języków obcych. Jednak coraz więcej pracodawców docenia seniorów za takie cechy, jak: lojalność wobec przełożonych, doświadczenie zawodowe, wysoka kultura osobista, chęć do dzielenia się wiedzą z innymi. Istnieją zawody, w których starsi pracownicy są bardzo pożądani i wręcz zachęcani do jak najdłuższej aktywności zawodowej, np. lekarze, pielęgniarki, naukowcy. Rynek pracy potrzebuje seniorów i państwo to dostrzega, tworząc dla nich zachęty finansowe do jak najdłuższego pozostawania w zatrudnieniu, także po osiągnięciu wieku emerytalnego. Rośnie także liczba firm, w których wdrażane jest zarządzanie wiekiem, co oznacza że pracodawca realizuje działania, umożliwiające optymalne wykorzystanie zasobów ludzkich poprzez uwzględnienie potrzeb i możliwości osób w każdym wieku. W takich firmach senior może zostać mentorem młodszych pracowników i wdrażać ich w wykonywanie obowiązków zawodowych, tym samym pozostając aktywnym także na emeryturze – dodaje dr Plak-Warecka.
Powstaje jednak pytanie, czy aktualne przepisy są korzystne dla seniorów i zachęcają ich do jak najdłuższej aktywności na rynku pracy. Wydarzenia takie jak wspomniany „Kongres Praca. Sytuacja osób starszych na rynku pracy w Polsce” potwierdzają, że wiele jest jeszcze do poprawienia, jeśli chodzi o dostęp rynku pracy dla seniorów.
Zmiany w przepisach Kodeksu pracy, uwzględniające szczególne potrzeby pokolenia silver, chętnie widziałaby m.in. Rada Dialogu Społecznego, która swoje pomysły przedstawiła w ramach Porozumienia strony pracowników oraz strony pracodawców RDS na rzecz aktywnego starzenia (2020). Oryginalną propozycją było wprowadzenie tzw. umowy mentorskiej, ułatwiającej przekazywanie wiedzy przez seniorów młodszym pracownikom. Jak czytamy w dokumencie: Celem mentoringu jest przekazywanie wiedzy/umiejętności, zarówno przez młodszych, jak i przez starszych pracowników (mentor), wykazujących się odpowiednim stażem w miejscu pracy i umiejętnościami. Mentor wdrażałby do pracy osoby nowo przyjmowane lub wspierał osoby dążące do przekwalifikowania. Należy podjąć prace nad uregulowaniem dofinansowania wynagrodzenia takich osób (dodatek dla mentorów) ze środków Funduszu Pracy. Kolejną propozycją RDS było ułatwienie osobom starszym podnoszenia kompetencji przez tworzenie przez pracodawców Funduszu Podnoszenia Kompetencji i Kwalifikacji (FPKiK) finansowanego z części składek płaconych na Fundusz Pracy oraz wkładu własnego pracodawcy.
CZY MOŻNA DORABIAĆ NA EMERYTURZE?
W debacie publicznej co jakiś czas podnoszony jest także temat wysokości wieku emerytalnego. Obecnie powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Choć często praca na emeryturze wynika z dobrej kondycji seniora i chęci bycia aktywnym zawodowo, nierzadko podyktowana jest także koniecznością zasilenia domowego budżetu w obliczu niedostatecznie zabezpieczających byt świadczeń emerytalnych. Czy takie dorabianie na emeryturze jest łatwo dostępne, a także czy dodatkowe źródła dochodu wpływają na prawo do pobierania świadczenia?
Z prawnego punktu widzenia możliwe jest łączenie pracy i jednoczesnego pobierania świadczenia emerytalnego. Niemniej, zgodnie z Ustawą z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wysokość przysługującej emerytury czy renty może ulec zmniejszeniu lub prawo do tego świadczenia może zostać zawieszone. Stanie się tak w przypadku osiągnięcia przez świadczeniobiorcę przychodu wpływającego na uprawnienia emerytalno-rentowe powyżej określonej kwoty progowej. Co jednak istotne, przepis ten obowiązuje jedynie w przypadku osób, które są na wcześniejszej emeryturze czy rencie.
Pamiętaj!
Emeryci, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, czyli kobiety w wieku 60 lat i mężczyźni w wieku 65 lat – mogą dorabiać do emerytury bez żadnych limitów. Wyjątek stanowią jednak ci, którym ZUS podwyższył wyliczoną emeryturę do kwoty świadczenia minimalnego.
Praca a zmniejszenie i zawieszenie emerytury:
-
w przypadku osiągania przychodu brutto w kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, świadczenie ulega zmniejszeniu,
-
w przypadku osiągania przychodu brutto w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, świadczenie ulega zawieszeniu.
Praca na emeryturze – limity
Wiemy już, że dorabianie na emeryturze w przypadku osób, które korzystają z prawa do wcześniejszego świadczenia, może nieść za sobą zmniejszenie wysokości emerytury lub całkowite zawieszenie emerytury. Jakie są zatem limity? Ile można dorobić do emerytury?
Pamiętaj!
Od grudnia 2023 do lutego 2024 roku granicą bezpiecznego dorabiania na emeryturze jest kwota 5036,50 zł brutto. Jeśli dodatkowy przychód w tym czasie wyniesie więcej niż 9353,50 zł – świadczenie zostanie wstrzymane.
Praca na emeryturze a składki ZUS
Kolejną kwestią budzącą wiele wątpliwości, a związaną z pracą dla emeryta, jest odprowadzanie składek ZUS. Pamiętajmy zatem, że ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe bez względu na posiadane prawo do emerytury. Obowiązek ubezpieczenia powstaje dokładnie w dniu nawiązania stosunku pracy i trwa do dnia jego ustania. W praktyce oznacza to, że zatrudnienie emeryta na podstawie umowy o pracę niesie za sobą obowiązek odprowadzania składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, czyli: emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne. Z kolei w przypadku zatrudnienia emeryta na podstawie umowy zlecenie – jeżeli jest to jedyna forma jego zatrudnienia – podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Ubezpieczenie chorobowe jest natomiast dobrowolne.
Czy na emeryturze można pracować na umowę o pracę, kontynuując umowę u tego samego pracodawcy?
Osiągnięcie wieku emerytalnego nie oznacza konieczności wygaszenia aktywności zawodowej. Emeryt, który czuje się na siłach i chce rozwijać swoją karierę zawodową, może kontynuować pracę. W przypadku, gdy dany senior chciałby nadal pracować u dotychczasowego pracodawcy, istnieje jednak pewien haczyk wynikający z Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa mówi o zawieszeniu prawa do emerytury z powodu kontynuowania zatrudnienia.
Art. 103a Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:
Prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.
W praktyce oznacza to, że w przypadku emeryta, który chciałby kontynuować zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy, musi zostać rozwiązany stosunek pracy choćby na jeden dzień. W celu otrzymania emerytury konieczne będzie przedstawienie świadectwa pracy oraz wyrejestrowanie pracownika z ubezpieczeń społecznych. W przeciwnym razie pracownik-emeryt straci prawo do świadczenia.
Do jakiego wieku można pracować na emeryturze?
Coraz więcej osób, po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, decyduje się na kontynuowanie pracy zawodowej i zatrudnienie na emeryturze. Jeśli tylko pozwalają mu na to siły i zdrowie, emeryt może pozostawać aktywny zawodowo tak długo, jak zechce. Miejmy jednak na uwadze, że nie każda praca i nie każda branża będzie dla seniora odpowiednia.
Praca na emeryturze – na jakim stanowisku można pracować?
Praca dla emeryta może być jedynie dodatkowym i dorywczym zajęciem, jak i kontynuowaniem kariery na pełen etat. Wszystko zależy od potrzeb i predyspozycji seniora. Dużym zainteresowaniem cieszą się lekkie prace dla emeryta, takie jak posada ochroniarza czy sprzedawcy w niewielkich punktach handlowych. Korzystnym rozwiązaniem może być praca dla emeryta w domu, która nie wiąże się z koniecznością codziennych dojazdów do miejsca praca, przez co bywa zdecydowanie mniej obciążająca fizycznie. Seniorzy bardzo często podejmują się udzielania korepetycji, a nauki mogą dawać właśnie w swoim własnym mieszkaniu. Nie zapominajmy również o niezwykle popularnym schemacie, w którym zatrudniona zostaje babcia jako niania. To jednak nie koniec możliwości na aktywność zawodową seniorów. W tym miejscu warto również wspomnieć o emerytach pracujących nadal w zawodzie i sprawdzających się chociażby na stanowisku lekarza, prawnika czy nauczyciela.
Gdzie szukać pracy na emeryturze?
Najszybszą i najwygodniejszą drogą poszukiwania zatrudnienia jest serwis internetowy zamieszczający liczne ogłoszenia pracy. Choć młodszym osobom może się wydawać, że wielu seniorom nie jest po drodze z technicznymi nowinkami, a poszukiwanie zatrudnienia w sieci może być problematyczne, w rzeczywistości wielu starszych ludzi doskonale radzi sobie chociażby z podstawową obsługą komputera. Dobry serwis jest niezwykle intuicyjny, w związku z czym senior nie powinien mieć problemu ze znalezieniem interesującego go ogłoszenia. W przypadku emerytów dobrym sposobem na znalezienie pracy jest również wykorzystanie sieci kontaktów zdobytych podczas wieloletniego stażu pracy.
Niemniej, niezależnie jednak od sposobu poszukiwania zatrudnienia, podstawą będzie dobrze przygotowane CV oraz podanie o pracę. W dokumentach tych warto zawrzeć informacje podsumowujące doświadczenie zawodowe oraz szczegółowy opis kompetencji.
Podanie o pracę na emeryturze – wzór
[data, miejscowość]
[dane pracownika]
[dane pracodawcy]
PODANIE O PRACĘ
Zwracam się z uprzejmą prośbą o przyjęcie mnie do pracy na stanowisku ochroniarza w Państwa firmie. Moje doświadczenie oraz umiejętności interpersonalne, rozwinięte w czasie wieloletniej pracy zespołowej, sprawiają, że posiadam zdolności niezbędne do skutecznego pełnienia roli ochroniarza i człowieka dbającego o porządek oraz bezpieczeństwo. Mimo statusu emeryta, mogę pochwalić się wysokim poziomem sprawności fizycznej, jak i odporności psychicznej. Jestem osobą odpowiedzialną i niezwykle sumienną, a ponadto zdolną do szybkiego reagowania i podejmowania decyzji związanych z zarządzaniem sytuacjami kryzysowymi.
Jestem gotów więc podjąć się odpowiedzialności związanej z pracą ochroniarza w Państwa firmie najszybciej, jak to możliwe. Z góry dziękuję za rozważenie mojej kandydatury. Z przyjemnością spotkam się z Państwem osobiście, by porozmawiać o ewentualnej współpracy.
Z wyrazami szacunku,
[podpis pracownika]
Czytaj także: Profesjonalne CV po 50. roku życia – co musi się w nim znaleźć?
Dorabianie na emeryturze – najczęściej zadawane pytania:
-
Czy można pracować na emeryturze?
Osoby, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny, mogą pracować na emeryturze bez żadnych ograniczeń i dorabiać do świadczenia bez żadnych limitów.
-
Czy praca na emeryturze zwiększa emeryturę?
Każdy przepracowany rok po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego może wpłynąć na wzrost świadczenia. Według ekspertów każdy kolejny rok aktywności zawodowej może zwiększyć emeryturę o kilkanaście procent.
