Osoby z niepełnosprawnością narządu wzroku, ze względu na jej specyfikę, na tle innych niepełnosprawności stanowią grupę bardzo dyskryminowaną pod względem dostępu do rynku pracy – wynika z badań PFRON. By zwiększyła się aktywność zawodowa osób niewidomych i niedowidzących, a oni sami przestali być niemal bezrefleksyjnie i automatycznie eliminowani z życia społecznego, potrzebna jest radykalna zmiana świadomości społecznej. Od czego warto zacząć tę zmianę? Przede wszystkim od zauważenia osób z niepełnosprawnością wzrokową na rynku pracy. Warto wzywać do większej otwartości i chęci zrozumienia niewidomych i niedowidzących, którzy mimo kompetencji, uzdolnień czy ambicji często mają bardzo utrudniony start w karierze. Adaptacja miejsca pracy dla osoby niewidomej bądź niedowidzącej nie jest taka trudna, a pracodawcy, którzy są na nią gotowi, mogą liczyć zarówno na dofinansowanie ze strony państwa, jak i wsparcie merytoryczne licznych fundacji i organizacji.
Spis treści
- Osoba niewidoma, słabowidząca a ociemniała – definicje
- Osoby niewidome i niedowidzące obalają mity o niesamodzielności
- Niewidomi i niedowidzący – jakie prace mogą wykonywać?
- Zatrudnienie osoby niewidomej i niedowidzącej
- Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością wzrokową – korzyści dla pracodawcy
- Niewidomi i słabowidzący w pracy – najczęściej zadawane pytania
Osoba niewidoma, słabowidząca a ociemniała – definicje
Osoba niewidoma, ociemniała lub słabowidząca. Osoba z dysfunkcją wzroku albo z niepełnosprawnością wzrokową. Terminów określających ludzi, u których występują problemy z widzeniem jest kilka, nie są też one synonimami. Czym różni się osoba niewidoma, a kiedy możemy mówić o osobie ociemniałej?
Niepełnosprawność narządu wzroku określana jest na podstawie ostrości wzroku oraz pola widzenia. W przypadku osób bez dysfunkcji narządu wzroku pole widzenia wynosi około 180 stopni w poziomie i 120 stopni w pionie. A jakie są różnice między osobami niewidomymi, słabowidzącymi a ociemniałymi?
● Osoba słabowidząca
Osoby słabowidzące stanowią grupę pośrednią między osobami widzącymi i niewidomymi. Zgodnie z definicją medyczną ostrość wzroku u osoby słabowidzącej jest równa lub większa niż 0,05 a mniejsza niż 0,3 ostrości lub pole widzenia osoby ograniczone jest do 30 stopni. Wobec tego o osobie słabowidzącej możemy mówić zarówno w przypadku osoby ze znacznie obniżoną ostrością widzenia, jak i ograniczeniami w polu widzenia przy zachowaniu pełnej ostrości.
Co jednak istotne, termin „osoba słabowidząca” odnosi się do każdego człowieka, który pomimo szkieł korekcyjnych ma trudności z wykonywaniem czynności codziennych, ale może poprawić zdolność ich wykonywania poprzez wykorzystanie pomocy optycznych czy metod kompensacyjnych, takich jak odpowiedni kontrast czy wielkość czcionki.
● Osoba niewidoma
Terminem „osoba niewidoma” odnosi się do osoby pozbawionej wzroku całkowicie lub w znacznym stopniu, przez co osoba ta nie odbiera informacji optycznych płynących z otoczenia. W takim przypadku pobieranie informacji odbywa się przez inne zmysły, przy czym znaczącą rolę odgrywają słuch i dotyk. Co ważne – osobą niewidomą nazywamy tylko osoby, które nie widzą od urodzenia lub straciły wzrok przed 5. rokiem życia, kiedy nie zdążyła rozwinąć się pamięć wzrokowa.
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia termin ten dotyczy osób, u których ostrość wzroku przy maksymalnej korekcji optycznej nie przekracza 0,05, a pole widzenia zawężona jest do 20 stopni. Wart podkreślenia jest jednak fakt, że w grupie osób niewidomych wyróżnić możemy również osoby, które potrafią odróżniać dzień i noc lub dostrzegają zapalone światło wieczorem.
● Osoba ociemniała
Osoba ociemniała to osoba, która straciła wzrok w wyniku choroby lub urazu mechanicznego po 5. roku życia. Ma rozwiniętą pamięć wzrokową, więc ma świadomość tego, jak wyglądają chociażby przedmioty wokół niej.
Pamiętaj!
Osoby słabowidzące to osoby, które tracą wzrok na skutek różnych schorzeń, natomiast osoby niewidome nie widzą od urodzenia lub straciły wzrok przed ukończeniem 5. roku życia. W przypadku, gdy utrata wzroku jest następstwem wypadku lub choroby i ma miejsce po 5. roku życia, wówczas mówimy o osobie ociemniałej.
Osoby niewidome i niedowidzące obalają mity o niesamodzielności
W powszechnym przekonaniu osoby z niepełnosprawnością wzroku to osoby wyłączone z rynku pracy. Osoby niesamodzielne, uzależnione od drugiego człowieka. Tymczasem przy zapewnieniu odpowiednich narzędzi i wsparciu, możliwe jest dostrzeżenie i wykorzystanie potencjału, jaki drzemie w osobach z dysfunkcjami wzroku, co wyraźnie podkreśla Barbara Filipowska, specjalistka ds. dostępności, osoba niewidoma.
– W moim odczuciu najbardziej rozpowszechnionym mitem, zarówno wśród pracodawców jak i rekruterów, jest przekonanie, że osoba niewidoma lub słabowidząca nie jest w stanie pracować efektywnie przy komputerze. Tymczasem istnieje technologia asystująca w postaci czytników ekranu lub programów powiększających, które pozwalają na swobodną, samodzielną pracę osobom z niepełnosprawnością wzroku. Ja sama miałam sporo szczęścia, ponieważ pracując w firmie zajmującej się dostępnością cyfrową, korzystanie z czytnika ekranu (zapewniającego osobie niewidomej możliwość zapoznania się z zawartością tegoż ekranu z pomocą mowy syntetycznej) jest zdecydowanie atutem. I dzięki temu nie tylko mogę pracować z pasją, ale także wraz z innymi członkami zespołu pomagam firmom dostosować ich cyfrowe produkty lub usługi do potrzeb użytkowników takich jak ja. A są to, co warte podkreślenia, nie tylko konsumenci, lecz także (potencjalni) pracownicy – mówi Barbara Filipowska.
– Nie jestem pewna, jak wielu innych niewidomych lub słabowidzących pracowników może to powiedzieć, ponieważ nawet w firmach technologicznych, niezwiązanych bezpośrednio z dostępnością cyfrową, natrafiałam wielokrotnie na przysłowiową „ścianę” w kontaktach z rekruterami. Z jednej strony to nie dziwi, ponieważ niektóre wewnętrzne systemy (CRM, finansowo-księgowe i inne) nie spełniają nawet najbardziej podstawowych kryteriów dostępności cyfrowej. Z drugiej zaś, wbrew powszechnej opinii, dostosowanie aplikacji do osób z różnymi potrzebami jest nie tylko możliwe, ale także opłacalne dla innych użytkowników. Weźmy prosty przykład: czy wyobrażacie sobie w pracy z edytorem tekstu, że nie macie możliwości korzystania ze skrótów klawiaturowych typu „kopiuj / wklej”? No właśnie, ja też nie. A nawet ich zapewnienie oraz możliwość nawigowania po oknie aplikacji za pomocą klawiatury spełnia jedno z kryteriów dostępności – dodaje.
Podobne stanowisko zajmuje Krystyna Włodarek, założycielka Fundacji Regiment, działaczka społeczna i aktywistka, która w 2018 roku straciła wzrok.
– Dzisiejszy rynek pracy to niezwykle zmienna rzeczywistość, która dla osób niewidomych i niedowidzących może być wyzwaniem, ale także miejscem pełnym możliwości. Osobiście uważam, że kluczem do sukcesu jest inwestowanie w siebie oraz wykorzystywanie posiadanych kompetencji i doświadczenia. Zawsze uważałam, że należy spełniać swoje marzenia, dlatego pomimo utraty wzroku ukończyłam między innymi kurs zarządzania zasobami ludzkimi czy managera zarządzania projektami unijnymi. Pozwoliło mi to na znalezienie satysfakcjonującej pracy, gdzie mogę się realizować. Ponadto, jestem założycielką i wiceprezeską fundacji wspierającej kobiety w kryzysie – mówi Krystyna Włodarek.
Choć obecnie na rynku pracy widoczne są pewne pozytywne zmiany, jak zaznacza sama Krystyna Włodarek, kiedyś było zupełnie inaczej.
– Dziś propozycje pracy często same do mnie przychodzą, ale kiedyś nie było tak łatwo. W poprzedniej pracy wykonywane czynności zupełnie nie odpowiadały moim ambicjom, zaczęłam więc poszukiwać nowego zajęcia. Mając już spore doświadczenie zawodowe (jako osoba zdrowa pracowałam w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie) myślałam, że nie będzie tak źle. Rzeczywistość okazała się brutalniejsza niż się spodziewałam. Postanowiłam jednak się nie poddawać i skupiłam się na mojej fundacji oraz, co okazało się bardzo istotne, pokazywałam swoje dokonania w sieci. Robiłam to, co lubię, zarządzałam zespołem fundacji, prowadziłam rozmowy z podopiecznymi i pisałam projekty. Od tego czasu nie musiałam nikomu udowadniać swoich umiejętności i przekonywać, że wiele mogę, mimo iż nie widzę. Kiedy poszłam na rozmowę o pracę do mojej obecnej szefowej, powiedziała, że obserwuje moje dokonania w sieci i będzie szczęśliwa, mając taką osobę w swoim zespole. Po krótkiej rozmowie okazało się, że wszystkie potencjalne niedogodności można rozwiązać i dostosować formę pracy tak, aby była dla wszystkich dogodna – podkreśla Włodarek.
– Dziś poza prowadzeniem własnej fundacji jestem asystentką prezesa i specjalistką ds. pozyskiwania środków zewnętrznych. Jak widać, osoby niewidome nie muszą pracować wyłącznie w zawodzie masażysty, jak często wszystkim się wydaje. Warto pamiętać, że wyzwania na rynku pracy mogą być trudne, ale możliwości są realne, o ile podejmujemy wysiłek i wykorzystujemy swoje talenty – dodaje.
Niewidomi i niedowidzący – jakie prace mogą wykonywać?
Wiele jest jeszcze do poprawy w kwestii integracji i inkluzywności rynku pracy w Polsce, niemniej pewne pozytywne zmiany już są widoczne, a osoby z niepełnosprawnością na rynku pracy mają coraz szersze perspektywy. Szansę na pracę mają również osoby niewidome i niedowidzące. Rozwój technologii umożliwia korzystanie z różnego rodzaju nowoczesnych urządzeń i programów, dzięki którym znacznie wzrasta ich samodzielność i efektywność.
Jakie prace mogą wykonywać osoby niewidome i słabowidzące? W jakich zawodach odnajdą się osoby z poważnymi dysfunkcjami wzroku?
Osoby niewidome, niedowidzące czy ociemniałe mogą wykonywać różnego rodzaju prace, w zależności od swoich umiejętności, doświadczenia i zainteresowań, i co bardzo ważne – dostępności odpowiednich narzędzi oraz dostosowania środowiska pracy. Dzięki odpowiedniemu wsparciu osoby niewidome mogą odnaleźć się w wielu różnych zawodach, w których praca będzie bazować na pozostałych zmysłach. Wbrew pozorom – nie jest to tylko rehabilitacja, fizjoterapia czy inne profesje bazujące na zmyśle dotyku. Dziś wiele osób z niepełnosprawnością wzroku ma szansę na zatrudnienie w takich zawodach jak prawnik, tłumacz, informatyk, specjalista ds. marketingu czy copywriter. Osoby te świetnie sprawdzą się także w zawodach, które oparte są w znacznej mierze na słuchaniu i mówieniu, takich jak chociażby konsultant telefoniczny, specjalista ds. obsługi klienta, korepetytor, lektor czy psycholog i socjolog. Szansą dla osób, które wolą pracować w domu i unikać codziennego poruszania się po przestrzeni miejskiej, może być także popularna obecnie praca zdalna.
Zatrudnienie osoby niewidomej i niedowidzącej
Osoby z dysfunkcją wzroku mogą być bardzo cennymi pracownikami. Zatrudnienie takiej osoby oraz przystosowanie dla niej stanowiska pracy nie jest tak skomplikowane, jak może się wydawać. Oto kilka kwestii, jakie powinni wziąć pod uwagę pracodawcy, którzy są otwarci na zatrudnienie osoby niewidomej bądź niedowidzącej.
-
Rekrutacja
Na etapie poszukiwań pracownika niezwykle ważne jest przygotowanie odpowiedniego ogłoszenia o pracę. W przypadku pracodawców chcących zatrudnić osoby z niepełnosprawnością, ważne jest umieszczenie takiej informacji w ogłoszeniu, pamiętając przy tym, że nie powinna być to informacja wiodąca, a jedynie uzupełniająca. Oferta, która skierowana jest tylko do osób z niepełnosprawnością, może budzić przekonanie, że osoba ta ma szansę na pracę wyłącznie ze względu na orzeczenie o niepełnosprawności, a nie z uwagi na swoje umiejętności. Dlatego też w ogłoszeniu o pracę warto podkreślić, że firma zachęca do udziału w rekrutacji również osoby z niepełnosprawnościami.
W przypadku ogłoszeń dotyczących pracy stacjonarnej dobrą praktyką jest zaznaczenie, że budynek jest przystosowany dla osób z niepełnosprawnością, a stanowiska pracy zostały zaprojektowane w uwzględnieniem potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
Pracodawca otwarty na podjęcie współpracy z osobami z niepełnosprawnością może zwrócić się o wsparcie do fundacji i stowarzyszeń, które zajmują się aktywizacją zawodową takich osób, a niekiedy także pośrednictwem pracy.
-
Dostosowanie miejsca pracy
Dostosowanie miejsca pracy do potrzeb osób niewidomych to niezwykle ważny aspekt tworzenia środowiska pracy przyjaznego dla wszystkich pracowników. Dostępność architektoniczna oraz odpowiedni system komunikacji alternatywnej dla osób niewidomych to absolutna podstawa. Chcąc odpowiednio zaadaptować miejsce pracy dla osoby niewidomej lub słabowidzącej tak, by ułatwić jej codzienne funkcjonowanie, warto pomyśleć o takich aspektach, jak chociażby ustawienie mebli w sposób wyznaczający ścieżkę komunikacji czy oznaczenia dotykowe drzwi – czy to pokoju pracownika, do gabinetu szefa czy chociażby toalety.
Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem jest dostosowanie przestrzeni pracy i wykorzystanie technologii wspomagających. Ich dynamiczny rozwój jest ogromnym wsparciem dla osób z niepełnosprawnością wzroku, dzięki czemu grupa ta ma szansę zatrudnienia w nowych, kiedyś niedostępnych dla nich obszarach. Pamiętajmy jednak, że dostosowanie miejsca pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością to także odpowiednie przygotowanie zespołu do pracy i współpracy z osobą z niepełnosprawnością.
-
Czas pracy
Czas pracy osób z niepełnosprawnościami uwarunkowany jest stopniem niepełnosprawności. Zgodnie z Kodeksem pracy czas pracy osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności nie może przekraczać 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, natomiast osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą pracować w wymiarze 7 godzin i 35 godzin tygodniowo. Co ważne, skrócony czas pracy nie jest jednak podstawą do zmniejszenia wynagrodzenia.
Pamiętaj!
Wyjątkiem są sytuacje, gdy pracownik ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wyrazi zgodę na świadczenie pracy w czasie dłuższym niż 7 godzin na dobę.
Osobom z niepełnosprawnością przysługują również dodatkowe prawa, a jednym z nich jest dodatkowa przerwa w wymiarze 15 minut, która wliczana jest do czasu pracy.
-
Urlop
Osobom ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do niego nabywa się po przepracowaniu pełnego roku od momentu wydania orzeczenia o niepełnosprawności.
-
Pies przewodnik
Istotną kwestią, o której często zapominamy jest ta, że niektóre osoby z dysfunkcjami wzroku korzystają z pomocy psów przewodników nie tylko w przestrzeni publicznej, ale również w miejscu pracy. W świetle prawa pies asystujący to pies odpowiednio wyszkolony i specjalnie oznaczony, który ułatwia osobie z niepełnosprawnością aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Wobec tego firmy, które zatrudnią osobę poruszającą się w asyście psa przewodnika, muszą pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu miejsca dla zwierzęcia oraz stosowaniu udogodnień mających na celu wsparcie pobytu psa w miejscu pracy.
Obowiązkiem jest chociażby wydzielenie stałego, niebędącego w ciągu komunikacyjnym kącika dla psa, w którym nie może zabraknąć misek na karmę i wodę. Pracodawca musi wziąć także pod uwagę kwestię wyprowadzania psa, wobec tego warto zaplanować grafik pracownika tak, by umożliwić mu wychodzenie z czworonogiem w celach toaletowych.
Czytaj także: Pies w pracy – czy to dobry pomysł?
Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością wzrokową – korzyści dla pracodawcy
Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością wzrokową może przynieść liczne korzyści finansowe i pozafinansowe dla pracodawcy, przede wszystkim z biznesowego punktu widzenia. Obniżenie wpłat na PFRON, zwrot kosztów przystosowania stanowisk pracy do osób z niepełnosprawnościami czy refundacja kosztów szkolenia, to dopiero początek. Zatrudniając pracownika z niepełnosprawnością, pracodawca ma szansę na pozyskanie lojalnej i zaangażowanej kadry, ale także poprawy wizerunku firmy i umocnienie jej pozycji jako przedsiębiorstwa przyjaznego dla wszystkich pracowników, kierującego się zasadami społecznej odpowiedzialności biznesu.
– Tutaj najważniejsze są świadomość, chęć, empatia i odrobina wyobraźni. Zachęcam do chwilki refleksji, bo to naprawdę wykonalne. Zysk też jest spory, bo można mieć w firmie lojalnego pracownika lub powracającego klienta. W mediach społecznościowych osoby z niepełnosprawnością wzroku często wymieniają się opiniami lub spostrzeżeniami o produktach, miejscach pracy lub usługach. Więc zadbanie o dostępność cyfrową może prowadzić do wielu korzystnych zmian, ponieważ rekomendacji realnych konsumentów lub pracowników nie zastąpi najbardziej nawet kreatywna kampania marketingowa. Dla mnie samej, jako dla konsumenta, ważna jest w pierwszej kolejności odpowiedź na pytanie, czy dany produkt lub usługa jest dostępna cyfrowo. Niezależnie czy jest to subskrypcja w aplikacji do rozrywki, szkolenie, czy inna usługa – zaznacza Barbara Filipowska.
Niewidomi i słabowidzący w pracy – najczęściej zadawane pytania:
-
Jak witać się z osobą niewidomą?
W kontakcie z osobą niewidomą dopuszczalne jest używanie zwrotów funkcjonujących w codziennych kontaktach. Bez obaw możemy więc powiedzieć „dzień dobry” lub “ do widzenia”. Jeśli chcielibyśmy przywitać się z osobą niewidomą poprzez podanie ręki, możemy zakomunikować, że chcielibyśmy uścisnąć jej dłoń lub delikatnie jej dotknąć mówiąc „dzień dobry”.
-
Jak pomóc osobie niewidomej na ulicy?
Wiele osób niewidomych sprawnie porusza się po przestrzeni miejskiej. Kiedy zauważymy jednak, że dana osoba potrzebuje pomocy, np. w przejściu przez ulicę czy wydostaniu się z trudno dostępnego miejsca, w pierwszej kolejności należy zaproponować tę pomoc słownie. W żadnym wypadku nie należy dotykać bez uprzedzenia, szarpać, pchać czy ciągnąć osoby niewidomej. Warto również poinformować taką osobę o zamiarze odejścia.
Anna Rychlewicz
Absolwentka dziennikarstwa i zarządzania mediami. Na świat patrzy przez pryzmat tego, jakimi słowami może go opisać. Słowa są także nieodłącznym elementem jej drogi zawodowej. Zajmuje się copywritingiem, redakcją oraz korektą tekstów. O rynku pracy, ubezpieczeniach, wnętrzach, podróżach, zdrowiu i modzie. Porusza tematykę społeczną oraz kryminalną. Pasjonują ją rozmowy z ludźmi. W czasie wolnym poszerza horyzonty i eksploruje otoczenie, prowadząc blog „Brzmi Znajomo”.
