Wielkanoc zbliża się wielkimi krokami i większość z nas powoli przygotowuje się do świętowania: kupujemy ozdoby, planujemy urlopy i zastanawiamy się nad uroczystym menu. Jednak święta nie dla wszystkich oznaczają wolne i możliwość wypoczynku. Jest sporo zawodów, w których pracuje się także w dni ustawowo wolne od pracy. Dobra wiadomość jest taka, że pracownikom w związku z pełnienia obowiązków w dni świąteczne przysługują szczególne uprawnienia. Kiedy i jakiej rekompensaty może oczekiwać pracownik pracujący w święta? Czy może on odmówić pracy w dni wolne?
Spis treści
- Dni ustawowo wolne od pracy
- Kto pracuje w niedzielę i święta?
- Praca w święta i niedziele – czy należy nam się dzień wolny?
- Praca w niedzielę i święta – jaki jest zakres godzin pracy w takie dni?
- Praca w niedzielę i święta a rekompensata
- Praca w niedzielę i święta a dodatek do wynagrodzenia
- Wolne od pracy w dni świąteczne a inne wyznanie
- Praca w niedzielę i święta – co grozi za nieprzestrzeganie Kodeksu pracy?
- Czy można odmówić pracy w święta?
- Praca w święta – najczęściej zadawane pytania
Dni ustawowo wolne od pracy
Sprawne manewrowanie pracowniczym kalendarzem sprawia, że niekiedy, wykorzystując zaledwie pojedyncze dni urlopu wypoczynkowego, możemy zaplanować sobie naprawdę długie weekendy i przerwy w pracy. Ich podstawą są dni ustawowo wolne od pracy. Dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta. Zgodnie z Ustawą o dniach wolnych od pracy z dnia 18 stycznia 1951 roku, dniami wolnymi są:
-
1 stycznia – Nowy Rok,
-
6 stycznia – Święto Trzech Króli,
-
pierwszy dzień Wielkiej Nocy (niedziela),
-
drugi dzień Wielkiej Nocy (poniedziałek wielkanocny),
-
1 maja – Święto Państwowe,
-
3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
-
pierwszy dzień Zielonych Świątek,
-
dzień Bożego Ciała,
-
15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
-
1 listopada – Wszystkich Świętych,
-
11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
-
25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
-
26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
W przypadku świąt, które wypadają w dni wolne od pracy, pracownikowi należy się odbiór dnia wolnego. Tak jest chociażby ze świętem Trzech Króli w sobotę.
Wielkanoc a dni wolne od pracy
Dniami ustawowo wolnymi od pracy są między innymi pierwszy i drugi dzień Wielkanocy, a więc niedziela i poniedziałek. Należy zauważyć, że dniami wolnymi nie są Wielki Czwartek, Wielki Piątek ani Wielka Sobota. W te dni pracownicy wykonują obowiązki na zwykłych zasadach czasu pracy i wynagradzania, chyba że np. pracodawca zdecyduje się skrócić dni pracy. Nie ma jednak takiego obowiązku.
Wielkanoc to święto ruchome. W 2024 roku wypada 31 marca – 1 kwietnia.
Czytaj także: Niedziele handlowe w 2024 roku
Kto pracuje w niedzielę i święta?
Zgodnie z ustawą niedziele i święta to dni wolne od pracy. Dla wielu z nas to czas, który możemy spędzić wraz z bliskimi i przeznaczyć je w całości na odpoczynek oraz regenerację. Osoby pracujące w rozkładzie 5-dniowego tygodnia pracy w dni wolne od pracy ładują akumulatory, które już od poniedziałku będą sukcesywnie rozładowywane. A jednak wielu zawodów przepis o wolnych niedzielach i świętach nie dotyczy. Dopuszczalność pracy w niedziele i święta reguluje Kodeks pracy.
Zgodnie z Kodeksem pracy, art. 15110 [Dopuszczalność pracy w niedziele i święta]:
Praca w niedziele i święta jest dozwolona:
1) w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2) w ruchu ciągłym;
3) przy pracy zmianowej;
4) przy niezbędnych remontach;
5) w transporcie i w komunikacji;
6) w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
7) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
8) w rolnictwie i hodowli;
9) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
b) zakładach świadczących usługi dla ludności,
c) gastronomii,
d) zakładach hotelarskich,
e) jednostkach gospodarki komunalnej,
f) zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
g) jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
h) zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
10) w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
11) przy wykonywaniu prac:
a) polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 1519 § 1,
są u niego dniami pracy.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że praca w niedziele i święta dozwolona jest w firmach i placówkach, które muszą funkcjonować między innymi ze względu na użyteczność publiczną oraz codzienne potrzeby ludności. Będą to chociażby szpitale, hospicja, posterunki policji, dyżurne apteki, jednostki straży pożarnej, przedsiębiorstwa zaopatrujące w energię, wodę i gaz itp.
Czytaj także: Praca w cukierni – stanowiska pracy, wymagania
Praca w święta i niedziele – czy należy nam się dzień wolny?
Praca w niedziele i święta wiąże się zarówno z pewnymi przywilejami dla pracownika, jak i obowiązkami leżącymi po stronie pracodawcy. Co na ten temat mówi Kodeks pracy? Praca w święta i dzień wolny od pracy daje pracownikowi prawo do otrzymania innego dnia wolnego. Warto jednak wiedzieć, że na nieco innych zasadach dzień wolny przysługuje w przypadku obowiązków świadczonych w niedzielę, a nieco innych w przypadku pracy w święto.
Odbiór dnia wolnego:
-
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi dzień wolny od pracy w zamian za pracę w niedzielę, w ciągu 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po pracującej niedzieli.
-
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi dzień wolny od pracy w zamian za pracę w święto w ciągu okresu rozliczeniowego.
Co więcej, pracownikowi świadczącemu pracę w niedzielę należy się cały dzień wolny, bez względu na to, ile godzin faktycznie przepracował w dzień wolny od pracy. Ponadto obowiązkiem pracodawcy jest takie ułożenie grafiku pracy w taki sposób, by każdy pracownik wykonujący pracę w niedzielę mógł skorzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Co jednak istotne – przepis ten nie dotyczy osób pracujących wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.
W sytuacji, gdy wykorzystanie dnia wolnego w innym terminie nie jest możliwe, wówczas pracownik oprócz normalnego wynagrodzenia powinien otrzymać 100 proc. dodatku do pensji, liczonego jak za pracę w godzinach nadliczbowych.
Praca w niedzielę i święta – jaki jest zakres godzin pracy w takie dni?
Kodeks pracy jasno określa, w jakich przypadkach praca w niedzielę i święta jest dopuszczalna. Wątpliwości natomiast pojawiają się co do zakresu godzin pracy w takie dni. W ujęciu kalendarzowym za dni świąteczne czy niedziele uznawalibyśmy czas od północy do północy następnego dnia. Dokładnie tak samo wygląda to w przypadku pracowników handlu.
Zgodnie z Ustawą z 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni:
Pracą w niedziele i święta jest praca w okresie 24 kolejnych godzin przypadających odpowiednio między godziną 24:00 w sobotę a godziną 24:00 w niedzielę, i między godziną 24:00 w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 24:00 w święto.
Nieco inaczej wygląda to jednak w przypadku ogółu pracowników (z pominięciem wyżej wspomnianych pracowników handlu).
Zgodnie z art. 151(9) Kodeksu pracy:
Za pracę w niedzielę i święta, dla celów rozliczania czasu pracy, uważa się pracę wykonywaną między godz. 06:00 w niedzielę/święto a godz. 06:00 w następnym dniu.
Pracodawca może jednak ustalić inne godziny, ale wówczas muszą one zostać wyszczególnione w wewnętrznych przepisach zakładowych.
Praca w niedzielę i święta a rekompensata
Pracownik, którego normalnym trybem pracy jest praca w święta czy w niedziele, nie może liczyć na dodatkową rekompensatę. Tak, jak zostało jednak zaznaczone wcześniej – jego przywilejem jest natomiast jedna niedziela wolna w ciągu 4 następujących po sobie. Zupełnie inaczej wygląda to w przypadku pracowników, dla których praca w święta jest wyjątkiem od reguły.
Wówczas za pełnienie obowiązków pracowniczych w dzień świąteczny zatrudnionym należy się rekompensata. Przysługuje im wspomniany wyżej dzień wolny, a gdy nie będzie możliwe jego wykorzystanie, pracodawca musi wypłacić takim podwładnym dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto. Naliczany jest on dokładnie tak samo, jak dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.
Praca w niedzielę i święta a dodatek do wynagrodzenia
Pracownikowi, który w dzień wolny (zarówno w niedzielę, jak i w święta) musi stawić się do pracy, należy się normalne wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 100 proc. za każdą przepracowaną godzinę. Zasada ta nie obowiązuje osób pracujących w systemie pracy weekendowej.
Czytaj także: Dodatek za godziny nocne 2023 – o ile wzrośnie stawka za godzinę pracy?
Wolne od pracy w dni świąteczne a inne wyznanie
Dodatkowe dni wolne od pracy wypadające w święta dotyczą wyznania katolickiego. W czasie świąt rzymskokatolickich nie pracują również przedstawiciele innych religii. Co jednak w sytuacji, gdy pracownik należy do kościoła lub związku religijnego, którego święta nie są uwzględnione w Kodeksie pracy i nie są traktowane jako dni wolne? Czy pracownik innego wyznania ma prawo do dnia wolnego, by móc celebrować święta?
W świetle zapisów art. 42. Ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania:
Osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.
Pracownik innego wyznania niż katolickie, który chce dostać dzień wolny z powodu święta tego wyznania, powinien złożyć do pracodawcy wniosek o dzień wolny ze względu na swoją wyznaniowość. Wniosek taki musi zostać złożony najpóźniej 7 dni przed planowanym dniem wolnym, natomiast pracodawca na 3 dni przed dniem wolnym powinien omówić z pracownikiem warunki odpracowania tego dnia.
Co ważne, pracownik innego wyznania za udzielony dzień wolny ze względu na celebrowanie święta swojego wyznania nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Jego obowiązkiem jest odpracowanie tego dnia na warunkach uzgodnionych z pracodawcą.
Praca w niedzielę i święta – co grozi za nieprzestrzeganie Kodeksu pracy?
Praca w niedziele i święta dozwolona jest w określonych przypadkach regulowanych przez Kodeks pracy. W jego przepisach znajdziemy także prawa i obowiązki, które wypełnić musi pracodawca w związku z wezwaniem do pracy pracownika w dzień wolny. A co grozi za nieprzestrzeganie Kodeksu pracy w tym zakresie?
Pracodawca może zostać skontrolowany chociażby przez Państwową Inspekcję Pracy także w dzień wolny. W przypadku, gdy stwierdzone zostaną naruszenia przepisów Kodeksu pracy na pracodawcę może zostać nałożona kara pieniężna. Za zobowiązanie podwładnych do pracy w niedzielę w sposób sprzeczny z przepisami pracodawcy grozi kara grzywny od 1000 do nawet 30 000 zł.
Czytaj także: Niedziele handlowe 2024
Czy można odmówić pracy w święta?
W sytuacji, gdy pracodawcy wymaga od pracownika świadczenia pracy w dzień świąteczny, podwładny jest zobowiązany dostosować się do poleceń przełożonego. W praktyce oznacza to więc, że pracownik nie może odmówić pracy w święta. Może natomiast złożyć wniosek o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego. W przypadku, gdy ten zostanie odrzucony, pracownik powinien stawić się w pracy. Nieuzasadniona nieobecność może zostać potraktowana przez pracodawcę jako ciężkie naruszenie obowiązków pracownika, czego konsekwencją może być nawet zwolnienie dyscyplinarne rozwiązanie umowy o pracę z winy zatrudnionego.
Praca w święta – najczęściej zadawane pytania:
-
Ile możemy dostać dni wolnego za pracę w niedzielę i święta?
Za pracę w niedzielę lub święto pracownik ma prawo do otrzymania jednego dnia wolnego za każdy przepracowany dzień ustawowo wolny od pracy.
-
Czy firma może odmówić dnia wolnego za nadgodziny?
Pracownik za przepracowane godziny nadliczbowe może otrzymać dzień wolny. W przypadku, gdy inicjatywa dnia wolnego wychodzi od pracodawcy, wówczas rozliczenie czasu wolnego za nadgodziny przyjmuje formę 1,5 godziny wolnego za każdą przepracowaną nadgodzinę. W sytuacji, gdy to pracownik złoży wniosek o wolne za nadgodziny, wówczas za każdą 1 godzinę nadliczbową pracownikowi przysługuje 1 godzina wolnego.
Anna Rychlewicz
Absolwentka dziennikarstwa i zarządzania mediami. Na świat patrzy przez pryzmat tego, jakimi słowami może go opisać. Słowa są także nieodłącznym elementem jej drogi zawodowej. Zajmuje się copywritingiem, redakcją oraz korektą tekstów. O rynku pracy, ubezpieczeniach, wnętrzach, podróżach, zdrowiu i modzie. Porusza tematykę społeczną oraz kryminalną. Pasjonują ją rozmowy z ludźmi. W czasie wolnym poszerza horyzonty i eksploruje otoczenie, prowadząc blog „Brzmi Znajomo”.
