Bezrobocie fikcyjne: definicja
Zgodnie z danymi GUS-u w lutym 2020 r. stopa bezrobocia w Polsce była na poziomie 5,5%, a liczba bezrobotnych wynosiła 919,9 tys. osób. Jednak nie wszyscy zarejestrowani w urzędach pracy rzeczywiście szukają zatrudnienia.
Statystyka obejmuje również tych, którzy znajdują się w szarej strefie, prowadzą nielegalnie działalność nierejestrowaną – np. pracują bez umowy, nie odprowadzają składek do ZUS, uchylają się od płacenia podatków itp.
W przypadku osób mających status bezrobotnych, które w rzeczywistości wykonują pracę na czarno/nie szukają zatrudnienia z uwagi na inne źródła dochodu, mówimy o tzw. bezrobociu fikcyjnym.
Skąd bierze się fikcyjne bezrobocie?
Bezrobocie fikcyjne pojawia się z uwagi na kilka czynników. Przede wszystkim wiele osób bez legalnego źródła dochodu chce zarejestrować się w urzędzie pracy z uwagi na korzyści, jakie daje status bezrobotnego, przede wszystkim:
- zasiłek dla bezrobotnych,
- objęcie powszechnym ubezpieczeniem społecznym.
Ze względu na powyższe, część osób decyduje się na bezprawne zatajanie faktu uzyskiwania dochodów.
Nie wszyscy, którzy znajdują się w szarej strefie, decydują się na to z własnej woli. Wysokie obciążenia podatkowe i inne dla przedsiębiorców sprawiają, że część z nich postanawia obejść system i zatrudniać na czarno. Wybór, jaki stawiają przed pracownikiem – albo pracujesz nielegalnie, albo wcale – może być pozorny, gdyż takie osoby mogą nie widzieć innej możliwości uzyskania dochodu i tym samym na przykład utrzymania rodziny.
Bierni zawodowo
Warto zauważyć, że Główny Urząd Statystyczny prowadzi statystyki osób tzw. biernych zawodowo – niezatrudnionych i nie szukających zatrudnienia/niegotowych do podjęcia pracy. Zgodnie z ostatnim dostępnym raportem w III kwartale 2019 r. w naszym kraju było 13 124 tys. osób biernych zawodowo, co stanowiło 43,4% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej.
Do biernych zawodowo zalicza się zarówno uczniów, studentów, emerytów, osoby chore, niepełnosprawne, ale też takie, które nie szukają pracy np. z powodu wypełniania obowiązków domowych, uzupełniania kwalifikacji. Bierni zawodowo to także ci, którzy bezskutecznie szukali pracy i w końcu tego zaniechali.
Nie wszyscy bierni zawodowo znajdują się w wieku produkcyjnym – w trzecim kwartale 2019 r. stanowili 35,9% tej grupy (biernych zawodowo w wieku produkcyjnym było łącznie około 4710 tys.).
Jako powód braku zainteresowania podjęciem zatrudnienia wskazywali:
- prowadzenie domu – 34,2% osób (10,2% mężczyzn i 52,8% kobiet);
- chorobę lub niepełnosprawność – 25,3% osób (37,3% mężczyzn i 16,0% kobiet);
- naukę i uzupełnianie kwalifikacji – 22,5% osób (24,5% mężczyzn i 21,1% kobiet);
- emeryturę – 10,8% osób (20,8% mężczyzn i 3,0% kobiet);
- zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy – 3,7% (3,9% mężczyzn i 3,5% kobiet).
Bierność zawodowa nie jest naturalnie równoznaczna z pozostawaniem na fikcyjnym bezrobociu i uzyskiwaniem dochodów z nielegalnego źródła. Niemniej osoby, które są długotrwale bezrobotne i na dodatek zniechęcone, ponieważ np. przez wiele lat nie mogły znaleźć żadnej atrakcyjnej oferty pracy, są bardziej skłonne do poszukiwania nielegalnych źródeł dochodu przy jednoczesnym korzystaniu np. z ubezpieczenia i zasiłku.
Skutki bezrobocia fikcyjnego
Bezrobocie fikcyjne jest przede wszystkim obciążeniem dla finansów publicznych – skarbu państwa, a także samorządów, ZUS-u i innych podmiotów, które wypłacają świadczenia dla osób zarejestrowanych jako bezrobotne. A to oznacza mniej środków na inne cele, na przykład wsparcie dla osób realnie potrzebujących pomocy, dofinansowania dla służby zdrowia itd.
Oszukiwanie instytucji państwowych i nielegalne pobieranie świadczeń działa demoralizująco – uczy bezkarności, co negatywnie może odbijać się również w innych sferach życia społecznego i rodzinnego. Również z tego powodu osobom fikcyjnie bezrobotnym trudno jest wyjść z szarej strefy i ponownie zacząć funkcjonować w ramach legalnego systemu.
Bezrobocie fikcyjne – jak państwo z nim walczy?
Najskuteczniejszą metodą walki z fikcyjnym bezrobociem, uchylaniem się od podatków i innych danin publicznych, jest stworzenie takich warunków dla rozwoju przedsiębiorstw, gdy proceder ten po prostu się nie opłaca. Korzystne mogą być takie rozwiązania jak:
- obniżenie kosztów zatrudniania pracowników i prowadzenia działalności gospodarczej,
- mniej skomplikowane procedury podatkowe,
- uszczelnienie systemu zatrudniania w oparciu o umowę o pracę (np. redefinicja tej umowy w myśl proponowanego jakiś czas temu podziału na umowę etatową i nieetatową),
- realne wspieranie postawy przedsiębiorczości (stworzenie warunków, gdy prowadzenie firmy, zatrudnienie się jest bardziej atrakcyjne od życia na zasiłku),
- aktywne pomaganie długotrwale bezrobotnym i osobom w szczególnej sytuacji na rynku pracy w znalezieniu atrakcyjnego zatrudnienia,
- kontrola legalności zatrudnienia w przedsiębiorstwach.