Czterodniowy tydzień pracy – czy warto go wprowadzić w Polsce?

Czterodniowy tydzień pracy – dla jednych nieunikniony model, który z pewnością wkrótce zdominuje organizację pracy w Polsce, dla innych niedościgniony ideał, na wdrożenie którego potrzeba nam jeszcze dziesięcioleci. Na czym polega 4-dniowy tydzień pracy i jakie są szanse na wprowadzenie go w Polsce? Czy skrócony czas pracy rzeczywiście może przełożyć się na zwiększenie produktywności pracowników? 

4-dniowy tydzień pracy – na czym polega?

Pięć dni w tygodniu. Osiem godzin dziennie. Jeden pracownik, jeden etat. I 40-godzinny tydzień pracy. Dokładnie tak kształtuje się aktualny model pracy, który od dziesięcioleci zdaje się sprawnie funkcjonować w Polsce. Nauczeni doświadczeniami, zainspirowani nowościami i zaintrygowani innowacyjnymi technologiami, idziemy z prądem, chcąc wdrażać na polskiej ziemi schematy, które są stosowane za granicą. Okazuje się, że model czterodniowego tygodnia pracy już od wielu lat jest rozważany w szeregach większych i mniejszych światowych organizacji. Niektóre z nich wprowadziły już 4-dniowy tydzień pracy – na próbę i także w Polsce. Na czym polega więc skrócony czas pracy i jaki fenomen tkwi w czterech dniach pełnienia obowiązków służbowych? 

Na wstępie należy zaznaczyć, że czterodniowy tydzień pracy oznacza po prostu skrócenia czasu pracy. Model ten opiera się na zasadzie określanej mianem „100–80–100”, która oznacza zachowanie przez pracownika 100 proc. wynagrodzenia, przy pracy przez 80 proc. czasu, z maksymalną 100 proc. wydajnością. 

W ramach tego modelu przedsiębiorcy idą jednak o krok dalej i rozpatrują dwa możliwe rozwiązania (oba z zachowaniem pełnego wynagrodzenia):

• skrócenie czasu pracy do 4 dni w tygodniu po 8 godzin dziennie i 32-godzinny tydzień pracy,

• skrócenie czasu pracy do 4 dni w tygodniu po 10 godzin dziennie i zachowanie 40 godzinnego tygodnia pracy. 

Co ciekawe, w raporcie przygotowanym przez HAYS Poland w 2021 roku, poświęconym idei czterodniowego tygodnia pracy, do rozważenia respondentom powierzono także trzecią, dodatkową opcję – pracy 4 dni w tygodniu po 8 godzin dziennie, ale w przeciwieństwie do wcześniej wymienionych modeli – z 80 proc. wynagrodzeniem. Nie powinien być żadnym zaskoczeniem fakt, że z największym entuzjazmem pracowników spotkała się pierwsza z możliwych opcji, która oferuje skrócony czas pracy do 32-godzinnego tygodnia pracy, ale z zachowaniem pełnego wynagrodzenia. Jedynie co piąty badany wyraził gotowość do pracy w systemie czterodniowym przy proporcjonalnie pomniejszonych zarobkach. 

Czterodniowy tydzień pracy – jakie kraje go wprowadziły?

Od pewnego czasu systematycznie docierają do nas informacje o kolejnych krajach, które wdrożyły pilotażowy program zakładający tylko 4 dni pracy w tygodniu. W czasie, gdy w Polsce idea ta dopiero zaczyna nabierać rumieńców, w innych szerokościach geograficznych, niekoniecznie zadaniowy czas pracy, ale właśnie 4-dniowy tydzień pracy, cieszy się coraz większą popularnością.

Choć japoński oddział Microsoftu był jedną z pierwszych firm testujących podobne rozwiązanie, za przełomowe badania w tej kwestii uznaje się eksperyment przeprowadzony w latach 2015-2019 w Reykjavíku. Wówczas w testach nowego systemu udział wzięło około 2500 osób, czyli mniej więcej 1 proc. wszystkich pracujących Islandczyków. Próby te zakończyły się sporym sukcesem. Wśród osób biorących udział w badaniu zaobserwowano przede wszystkim wzrost produktywności i dobrego samopoczucia. Sami pracownicy wskazywali na korzyści płynące z większej ilości czasu wolnego, który wykorzystali na kontakty społeczne czy chociażby ćwiczenia i rozrywkę, dzięki czemu mieli więcej energii do pracy, a jej jakość była nieporównywalnie wyższa niż wcześniej. 

Islandia nie jest jednak jedynym krajem, który wdrożył pilotażowy projekt czterodniowego tygodnia pracy. Podobne rozwiązania zdecydowali się testować przedsiębiorcy między innymi we wspomnianej wcześniej Japonii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii czy Nowej Zelandii. 

Nieco inną drogę objął natomiast holenderski oddział Dell, który w ramach testu wprowadził co prawda 4-dniowy tydzień pracy, ale wynagrodzenie uzależnił od liczby przepracowanych godzin. W większości przypadków eksperyment przyniósł naprawdę zadowalające wyniki. Okazało się, że skrócony tydzień pracy podnosi morale pracowników i wpływa na ich wydajność, a także poprawia ogólne samopoczucie. 

Choć mogłoby się wydawać, że w polskiej rzeczywistości daleko jeszcze do takiej „ekstrawagancji” (za którą niektórzy wciąż uznają to rozwiązanie), na rodzimym rynku znajdziemy firmy, które już jakiś czas temu zdecydowały się wprowadzić na próbę skrócony tydzień pracy. Innowacyjnym podejściem do czasu pracy wyróżniają się przede wszystkim przedsiębiorstwa z branży IT. 

Czterodniowy tydzień pracy – zalety i wady 

Z punktu widzenia pracownika, który może pracować mniej, a zarabiać tyle samo, skrócony tydzień pracy jawi się jako jeden z możliwie najlepszych benefitów. Jako osoby zatrudnione dążymy do tego, by doceniono naszą pracę i dawano temu jasny wyraz. Przedłużenie weekendu i ofiarowanie dodatkowego dnia wolnego – czy może być coś lepszego? 

Z kolei pracodawcę otwartego na testowanie nowych rozwiązań i modeli organizacyjnych pracy skusić może wizja nieporównywalnie wyższej efektywności oraz podniesienie morale pracowników. W związku z tym czy skrócony czas pracy ma w ogóle jakieś wady? Czy czterodniowy tydzień pracy niesie za sobą jakiekolwiek ryzyko? Pamiętajmy, że dokładnie tak jak każdy inny system organizacji pracy, także ten zakładający dodatkowy dzień wolny ma swoje plusy, jak i minusy. 

Zalety czterodniowego tygodnia pracy: 

• lepszy work-life balance,

• więcej czasu dla rodziny oraz budowania stosunków społecznych,

• dodatkowa przestrzeń na rozwijanie własnych pasji i zainteresowań,

• szansa na uniknięcie wypalenia zawodowego,

• lepsze priorytetyzowanie działań,

• wzrost zadowolenia z pracy i poprawa samopoczucia,

• większe zaangażowanie pracowników,

• wzrost efektywności pracy, 

• mniejszy poziom stresu.

Wady czterodniowego tygodnia pracy: 

• rozluźnienie relacji pracowniczych,

• ryzyko nadgodzin i zwiększenia liczby godzin pracy w ciągu dnia,

• większa aktywizacja społeczeństwa przekładająca się na wyższy konsumpcjonizm,

• ryzyko proporcjonalnie niższego wynagrodzenia,

• ryzyko, że niezbędne będzie zatrudnienie dodatkowych osób, by zachować dotychczasową wydajność załogi,

• możliwe trudności z planowaniem pracy i ustalaniem harmonogramów,

• ryzyko, iż nadmiar obowiązków skumulowanych na krótszy tydzień pracy przełoży się na większy stres.

4-dniowy tydzień pracy w Polsce – czy jest możliwy?

Polski rynek pracy co pewien czas karmiony jest innowacyjnymi impulsami, które mają zmienić jego oblicze. Rynek ten ma być skupiony na pracowniku i to jemu gwarantować motywujące do pracy benefity, w zamian oczekując od niego większego zaangażowania i ponadprzeciętnej wydajności. Home office, skrócony czas pracy w piątek, pakiety medyczne czy karty sportowe – to dopiero wstęp do całego wachlarza premii mającego zyskać nie tylko przychylność pracownika, ale także oddziaływać na efektywność jego działań. Teraz owy wachlarz może wzbogacić się o czterodniowy system pracy. 

Choć dla jednych wydaje się on oczywistym kierunkiem rozwoju modelu organizacji pracy w Polsce, a co więcej – modelem nieuniknionym – dla innych jawi się jako dobrostan, który nie będzie miał racji bytu na polskim gruncie. Nieco zapatrzeni na bogate kraje zachodnie i zafascynowani korzyściami, jakie przynoszą im innowacyjne posunięcia chociażby na gruncie organizacji pracy, z chęcią zaszczepiliśmy podobne rozwiązania także u nas. Problem jednak tkwi w tym, że Polska w dalszym ciągu jest na nieco innym poziomie, niż nasi zachodni sąsiedzi. Eksperci przedsiębiorczości wskazują na niebezpieczeństwo, z jakim może wiązać się 4-dniowy tydzień pracy w Polsce. Wskazuje się przede wszystkim na fakt, że przy niskim poziomie bezrobocia i braku wykwalifikowanych pracowników polski rynek pracy zacząłby zmagać się z jeszcze większymi lukami kadrowymi niż dotychczas, co z kolei mogłoby zachwiać rodzimą gospodarką. 

Nawet jeśli Polska w szerszej perspektywie zdecyduje się na nieco krótszy czas pracy i wprowadzi system 4-dniowy, oczywistym jest, że podobne rozwiązanie nie będzie możliwe do wdrożenia we wszystkich branżach czy sektorach gospodarki. Nieco bardziej złośliwi twierdzą, że na taki „luksus” mogą pozwolić sobie jedynie tak zwane „białe kołnierzyki”. W dalszym ciągu zmagamy się chociażby z potężnym deficytem w branży medycznej. Według raportu przygotowanego przez OECD „Health at a Glance 2020”, w Polsce na tysiąc mieszkańców przypada zaledwie 2,4 lekarza, podczas gdy średnia Unii Europejskiej wynosi 3,4. Oznacza to, że pod względem dostępności medyków znajdujemy się na samym końcu w Unii Europejskiej. 

Kwestie kadrowe to jednak nie wszystko. Specjaliści stoją na straży zdania, że wprowadzenie 4-dniowego tygodnia pracy w Polsce powinno rozpocząć się od dogłębnej analizy rynku, przekalkulowania kosztów i sprawdzenia czy Polskę jest po prostu stać na takie udogodnienia. 

Czy pracodawca może wprowadzić 4-dniowy tydzień pracy?

Co do zasady pełny etat to 40 godzin pracy w tygodniu. 8 godzin wykonywania obowiązków służbowych dziennie. 5 dni pracujących. Jest to maksymalny czas pracy, który jest regulowany przez Kodeks pracy (pomijając nadgodziny). 

W tym samym Kodeksie znajdziemy jednak zapis dopuszczający system tak zwanego skróconego tygodnia pracy. Według art. 143 Kodeksu pracy: 

System skróconego tygodnia pracy może zostać wdrożony nie tylko na pisemny wniosek pracownika, ale może wynikać także z systemu organizacji pracy przyjętego przez firmę. Co jednak najważniejsze – zapis o skróconym tygodniu powinien znaleźć się w umowie o pracę. Podpis pracownika pod dokumentem jest wówczas jednoznaczny ze zgodą na pracę w podanym systemie.

Czterodniowy system pracy – czy pracownik może pracować w takim systemie? 

System czasu pracy w jasny sposób określa normy oraz pewne ramy czasu pracy. Choć może się wydawać, że sam pracownik ma niewiele do powiedzenia w tej kwestii, jednym z jego przywilejów jest wybór systemu pracy. Prawo to wynika z zapisów Kodeksu pracy – znajdziemy w nim zapis mówiący o tym, że pracownik może wnioskować o skrócony tydzień pracy, składając podanie o zmianę systemu pracy. W tym przypadku jednym z najczęściej funkcjonujących modeli jest praca 4 dni w tygodniu, po 10 godzin dziennie. Dzięki temu zachowując maksymalny wymiar czasu pracy, osoba zatrudniona ma prawo do pełnego wynagrodzenia. Co ważne, żadne regulacje prawne nie określają, który dzień tygodnia powinien być w takiej sytuacji dniem wolny. To zależy tylko od indywidualnych ustaleń pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.