Kierowcy, listonosze, pracownicy budowlani, sprzedawcy uliczni, pracownicy służb mundurowych, osoby roznoszące ulotki – to niektóre grupy zawodów szczególnie narażonych na wielogodzinną ekspozycję na smog. Czy pracodawca ma obowiązek zapewnić im maski antysmogowe lub inne środki ochronne? – W przypadku, gdy pracownicy (...) wykonują pracę na wolnym powietrzu tj. poza pomieszczeniami pracy, a osoby odpowiedzialne w zakładzie pracy za bezpieczeństwo pracy (...) posiadają informację, że ogłoszony jest poziom alarmowy w odniesieniu do stężenia pyłów PM10 dla danego obszaru (w tym obejmującego teren zakładu pracy), którego przekroczenie powoduje negatywny wpływ na zdrowie ludzi, powinni niezwłocznie zastosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą – wyjaśnia Mateusz Rzemek, rzecznik prasowy Głównego Inspektoratu Pracy.
Spis treści
Smog – co to? jak powstaje?
Smog jest rodzajem zanieczyszczenia powietrza, które przybiera postać szkodliwej mgły. Samo słowo pochodzi od kombinacji angielskich wyrażeń: smoke, czyli dym, oraz fog – mgła. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia zanieczyszczeniem powietrza jest zmiana naturalnych właściwości atmosfery poprzez czynniki chemiczne, biologiczne i fizyczne. W smogu znajdują się między innymi wyjątkowo szkodliwe dla zdrowia pyły PM10 i PM2.5, zawierające silnie rakotwórcze substancje, jak benzopireny z grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). W trującej mgle są m.in. dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, ozon, metale ciężkie.
WHO ustaliło dobowe normy dopuszczalnego stężenia pyłów zawieszonych w powietrzu.
- PM2.5 – 25 mikrogramów na metr sześcienny,
- PM10 – 50 mikrogramów na metr sześcienny.
Smog – przyczyny
Źródłem smogu są m.in. samochody i inne pojazdy silnikowe, piece, obiekty przemysłowe. Zgodnie z danymi WHO aż 99% populacji świata oddycha zanieczyszczonym powietrzem, przy czym w najgorszej sytuacji są kraje nisko rozwinięte i rozwijające się.
Polska znajduje się w gronie krajów, które zmagają się z problemem zanieczyszczenia powietrza, szczególnie w tzw. sezonie grzewczym. Polskie miejscowości co roku figurują na niechlubnych szczytach rankingów miejsc przekraczających normy WHO. Kiedy pojawia się smog w Polsce? By odpowiedzieć na to pytanie, warto sięgnąć do raportu pt. Działania indywidualne i informowanie o ryzyku w związku z zanieczyszczeniem powietrza – zalecenia przygotowane przez grupę ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia z krajowymi rekomendacjami dla Polski przygotowanego przez Zespół Roboczy ds. Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Zdrowie przy Radzie Zdrowia Publicznego.
Eksperci wyjaśniają w nim:
Najgorsza jakość powietrza pojawia się po rozpalaniu pieców i kotłów, co najczęściej dzieje się nad ranem i wieczorem. Na obszarach bezpośrednio sąsiadujących z ruchliwymi drogami jakość powietrza pogarsza się znacznie w godzinach szczytów komunikacyjnych: porannym około 7:00-9:00 i popołudniowym około 16:00-19:00.
Smog w Polsce najczęściej występuje w dolinach, kotlinach, miejscowościach górskich (utrudniona cyrkulacja powietrza), a także miejscowościach rzędu kilkudziesięciu tys. mieszkańców, w których wiele domów nie jest podłączonych do sieci ciepłowniczej, a ogrzewanie odbywa się za pomocy domowych pieców węglowych i drzewnych.
Smog – przykłady najbardziej narażonych grup zawodowych
W pomieszczeniach możemy walczyć ze smogiem. Jakość powietrza poprawimy między innymi dzięki roślinom (zalecane są np. paprocie, aloes, sansewieria, skrzydłokwiat, bluszcz). W przypadku większego zanieczyszczenia warto stosować oczyszczacze powietrza.
Jednak bardzo wiele zawodów wykonywanych jest nie w biurze, w którym można kontrolować warunki środowiskowe, ale na zewnątrz, w terenie. Kiedy praca wykonywana jest w okresie grzewczym (jesienią, zimą, wczesną wiosną), a także w warunkach przemysłowych oraz przy ruchliwych drogach, pracownicy wdychają zanieczyszczone powietrze codziennie przez wiele godzin.
Narażeni na ekspozycję na zanieczyszczone powietrze, w tym smog, są m.in.:
- pracownicy budowlani i remontowi,
- monterzy konstrukcji stalowych i innych,
- konserwatorzy budynków,
- kierowcy, motorniczy,
- kurierzy, listonosze,
- mechanicy samochodowi,
- pracownicy przemysłu, w tym ciężkiego,
- pracownicy służb mundurowych,
- ochroniarze terenowi,
- pracownicy branży utylizacji odpadów i oczyszczania miasta,
- pracownicy roznoszący ulotki,
- osoby prowadzące sprzedaż uliczną i terenową,
- przewodnicy wycieczek, przewodnicy miejscy.
Smog w miejscu pracy a prawo pracy
Czy pracodawca ma obowiązek chronić pracowników przed smogiem?
Mateusz Rzemek, rzecznik prasowy Głównego Inspektoratu Pracy: Należy zauważyć, że narażenie na tzw. „smog” występuje na terenie kraju okresowo i nie jest regulowane przepisami wydanymi na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 z późn. zm.) regulującymi kwestie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych w środowisku pracy.
Jednocześnie pragnę przypomnieć, że zgodnie ogólnym uregulowaniem zawartym w art. 207 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Obowiązek ten ma realizować m.in. poprzez: organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a także reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.
Pracodawca to samo zobowiązanie ma także wobec:
- osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
- osób prowadzących w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą,
- studentów i uczniów niebędących jego pracownikami odbywających zajęcia na terenie zakładu pracy (art. 304 §1 i 2 Kodeksu pracy).
Obowiązki określone w art. 207 §2 Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:
- na innej podstawie niż stosunek pracy,
- prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Jakie są zatem obowiązki pracodawcy wobec pracowników wykonujących pracę na wolnym powietrzu?
W przypadku, gdy pracownicy i inne osoby, o których mowa wyżej, wykonują pracę na wolnym powietrzu tj. poza pomieszczeniami pracy, a osoby odpowiedzialne w zakładzie pracy za bezpieczeństwo pracy (pracodawca, przedsiębiorca niebędący pracodawcą organizujący pracę) posiadają informację, że ogłoszony jest poziom alarmowy w odniesieniu do stężenia pyłów PM10 dla danego obszaru (w tym obejmującego teren zakładu pracy), którego przekroczenie powoduje negatywny wpływ na zdrowie ludzi, powinni niezwłocznie zastosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą.
Jakie środki ochrony powinien przekazać pracodawca pracownikom narażonym na negatywne dla zdrowia czynniki środowiskowe?
Sposób doboru środków profilaktycznych w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony (jak np.: środki ochrony indywidualnej, środki ochrony zbiorowej albo odpowiednia organizacja pracy – np. dodatkowe przerwy) pozostaje w gestii pracodawcy, na którym ciąży obowiązek zapobiegania chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą.
Działania te powinny wynikać z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą, bądź jej aktualizacji (w związku ze zmieniającymi się warunkami pracy) – której przeprowadzenie oznacza wskazanie niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, ocenienie stopnia wpływu na pracowników (oszacowanie ryzyka / prawdopodobieństwa powstania uszczerbku na zdrowiu) oraz wskazanie adekwatnych i skutecznych środków eliminujących lub ograniczających to ryzyko.
Podsumowując, czy pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom środki ochrony przed smogiem np. maski?
Pracodawca musi przekazywać pracownikom informacje o wszystkich zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacjach zagrażających zdrowiu i życiu pracowników.
W obecnym stanie prawnym brak jest jednak przepisów nakładających wprost obowiązek zapewnienia przez pracodawcę pracownikom pracującym na wolnym powietrzu środków ochrony indywidualnej układu oddechowego chroniących przed smogiem.
Czytaj także: Sygnalista – jak zostać, uprawnienia, obowiązki, ustawa
Jak chronić się przed smogiem?
-
Jak wybrać maskę antysmogową?
Jak chronić swoje drogi oddechowe przed smogiem? Jednym z podstawowych narzędzi jest maska antysmogowa. Obecnie na rynku spotkać można bardzo bogatą ofertę różnego typu masek antysmogowych. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przygotował poradnik pomagający przy wyborze odpowiedniego produktu (Kupujemy Półmaski Filtrujące. Poradnik dla konsumentów). Należy zwrócić uwagę między innymi na to, czy maska szczelnie okrywa nos, usta, brodę, jaki jest jej sposób mocowania oraz rozmiar. Jeśli nie zostanie dopasowana, np. będzie odstawać, nie spełni swojej funkcji.
Kupujemy Półmaski Filtrujące. Poradnik dla konsumentów, UOKiK, Warszawa, 2019,:
Półmaski filtrujące dzielimy na trzy klasy, ze względu na skuteczność filtracji i ich całkowitego przecieku wewnętrznego, czyli stopnia przylegania półmaski do twarzy użytkownika, oznaczając odpowiednio symbolem: FFP1, FFP2 i FFP3. Dodatkowo półmaski filtrujące mogą być przeznaczone do jednorazowego użytku, co oznacza się literami NR lub wielokrotnego użytku, oznaczane literą R.
WAŻNE: Po literach NR nie powinno być żadnych oznaczeń, które miałyby sugerować liczbę użycia półmaski, gdyż została ona wyprodukowana i oznaczona przez producenta jako półmaska filtrująca do jednorazowego użytku. Należy pamiętać, że takiej półmaski nie można użyć drugi raz.
Maska jednorazowego użytku może być używana w czasie jednej zmiany roboczej.
Maska powinna zawierać również informacje o klasie filtra. Wyróżnia się trzy klasy filtra, przy czym 3 oznacza klasę najwyższą, a 1 klasę najniższą. Niezależnie od klasy filtra, maska może być oznaczona także literą D. Oznacza to, że pozytywnie przeszła badanie na zatkanie pyłem dolomitowym (jest odpowiednia do używania w zapylonym środowisku np. na budowie). Jest to obowiązkowe w przypadku maseczek wielokrotnego użytku.
Przykład poprawnego oznaczenia maski wielokrotnego użytku, z filtrem najwyższej klasy i odpowiedniej dla pracy w zapylonym środowisku:
- FFP3 R D
Przykład oznaczenia jednorazowej maski z filtrem klasy 2, odpowiedniej do pracy w zapylonym środowisku:
- FFP2 NR D
Smog – skutki
Według informacji WHO smog zabija przedwcześnie aż 6,7 mln ludzi na świecie. Wspomniany wyżej raport Zespołu Roboczego ds. Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Zdrowie przy Radzie Zdrowia Publicznego wskazuje, że w Polsce w wyniku oddychania zanieczyszczonym powietrzem rocznie umiera około 46 tys. ludzi. Największym winowajcą są pyły PM2.5, których cząsteczki, z uwagi na swój niewielki rozmiar, dostają się wprost do krwiobiegu. W raporcie czytamy:
Autorzy krajowych rekomendacji szacują, że rocznie w skali kraju poszczególne grupy źródeł zanieczyszczeń powodują następujące liczby przedwczesnych zgonów:
- tzw. niska emisja – ok. 19 tysięcy,
- transport – ok. 6 tysięcy,
- przemysł – ok. 5 tysięcy,
- napływ zanieczyszczeń z zagranicy – ok. 8 tysięcy,
- pozostałe – ok. 8 tysięcy.
Najbardziej narażone na szkodliwe skutki smogu są małe dzieci, kobiety w ciąży, seniorzy, osoby przewlekle chore, szczególnie na choroby układu oddechowego i układu krążenia.
Ponadto wysokie ryzyko wystąpienia chorób związanych z ekspozycją na smog dotyczy:
- osób mieszkających w osiedlach, w których dominuje ogrzewanie indywidualne oparte na spalaniu drewna i węgla,
- osób mieszkających w domach z przestarzałymi systemami ogrzewania (stare piece tzw. kopciuchy),
- osób regularnie dojeżdżających do pracy, szkoły itp. (autem, środkami transportu publicznego, ale także pieszo czy rowerem w pobliżu ruchliwych dróg),
- osób wykonujących pracę na zewnątrz, szczególnie w okresie grzewczym,
- osób regularnie uprawiających sport na zewnątrz w obszarach o wysokim zanieczyszczeniu powietrza, szczególnie w okresie grzewczym.
-
Choroby wywołane przez smog
Wśród skutków wdychania zanieczyszczonego powietrza wymienia się:
- nowotwory płuc, krtani, gardła,
- choroby płuc, osłabienie czynności płuc,
- zaburzenia rytmu serca,
- choroby serca,
- zapalenie naczyń krwionośnych,
- ostrzejsze objawy astmy.
Smog zwiększa ryzyko miażdżycy, udaru, zawału, nasila także objawy chorób układu krążenia i chorób układu oddechowego. Znacząco pogarsza jakość życia oraz prowadzi do jego skrócenia.
-
Jak smog wpływa na efektywność pracy?
Wdychanie szkodliwych substancji powoduje zmniejszenie wydajności pracy. Teza ta opiera się między innymi na wynikach badań przeprowadzonych przez naukowców z NUS (Narodowy Uniwersytet Singapuru). Badacze sprawdzali dzienną liczbę produktów wytworzonych przez pracowników dwóch fabryk w Chinach, w różnych miastach. Okazuje się, że po przekroczeniu bezpiecznego limitu PM2,5 o 10µg/m3 i ekspozycji na takie powietrze przez niecały miesiąc, wydajność pracy spada od ok. 0,5% do 3%.
Wdychanie zanieczyszczonego powietrze przyczynia się do powstawania chorób. Wywołanie chorobami nieobecności w pracy oraz choroby zawodowe u pracowników stanowią poważne obciążenie dla zakładów pracy.
-
Smog a środowisko
Smog nie jest wyłącznie problemem ludzi, ale całego środowiska. Trujące opary wdychają także zwierzęta, również zmagając się z nowotworami i innymi chorobami. W skrajnych przypadkach zatrucie prowadzi do wyginięcia zwierząt, które nie są w stanie przystosować się do zanieczyszczonego środowiska.
Zanieczyszczenia spływają z deszczem do gleby, powodując jej zakwaszenie. W efekcie zatrute metalami i innymi rakotwórczymi substancjami są również rośliny. Dochodzi w nich do zaburzenia procesów fotosyntezy i w konsekwencji zahamowania wzrostu lub obumierania.
Toksyczne powietrze przyczynia się także do niszczenia budynków oraz różnego rodzaju konstrukcji metalowych.
Jak postępować w czasie smogu?
Warto zapoznać się z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego:
1. Noś maskę przeciwpyłową – największą ochronę zapewniają te zawierające filtry HEPA, zabezpieczają przed najdrobniejszym pyłem.
2. Pozostań w domu – ogranicz ekspozycje organizmu na zanieczyszczone powietrze.
3. Ogranicz aktywność fizyczną – bieganie czy jazda na rowerze w maskach przeciwpyłowych ogranicza wentylację płuc prowadząc do niedotlenienia organizmu.
4. Nie wietrz mieszkania – otwieranie okna spowoduje przedostanie się szkodliwych zanieczyszczeń unoszących się w powietrzy do wnętrza domu.
5. Stosuj oczyszczacz powietrza.
6. W razie potrzeby skontaktuj się z lekarzem – szkodliwe substancje zawarte w powietrzu mogą w istotny sposób przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia.
Czytaj także: Alergik w pracy
@portal.praca.pl #pracapl #portalpracapl
Smog – najczęściej zadawane pytania:
-
Gdzie w Polsce jest największy smog?
Największy smog występuje w województwach południowej Polski (tereny górzyste, doliny i kotliny utrudniające cyrkulację powietrza), a także w małych miejscowościach, w których duży odsetek domów nie jest podłączona do sieci ciepłowniczej, a budynki są ogrzewane przez domowe piece węglowe i drzewne. Co więcej, smog powstaje także w miastach o natężonym ruchu ulicznym i w okolicach dużych ośrodków przemysłowych.
-
Jak oczyścić powietrze ze smogu?
Na rynku dostępne są oczyszczacze powietrza przeznaczone do stosowania wewnętrznego. Co więcej, powietrze w biurze czy domu pomogą oczyścić także kwiaty, na przykład paprocie i bluszcz.
