Zdolności adaptacyjne – czym są? Jak mogą pomóc w życiu zawodowym?

W coraz szybciej zmieniającej się rzeczywistości – również tej gospodarczej – umiejętność właściwego reagowania na nowe okoliczności staje się wyjątkowo cenna. Czym są zdolności adaptacyjne i jak przejawiają się w życiu zawodowym?

Zdolności adaptacyjne – co to?

Adaptacja to termin stosowany w psychologii (w tym w psychologii ewolucyjnej), jak i w biologii. W najszerszym znaczeniu oznacza przystosowanie się do zastanych warunków, czy to na poziomie psychicznym, behawioralnym, czy też fizjologicznym.

Na poziomie psychicznym zdolność do adaptacji oznacza umiejętność sprostania nowym okolicznościom, reagowania i oswajania się z nimi w sposób zapewniający stabilizację jednostce i umożliwiający skuteczne realizowanie celów. Słynny szwajcarski psycholog Jean Piaget wyróżnił kilka ważnych mechanizmów w rozwoju poznawczym człowieka, w tym dwa składające się na adaptację do nowych warunków. Są to:

• akomodacja – zachodzi wówczas, gdy to, z czym się stykamy, nie pasuje do naszych aktualnych struktur poznawczych – jest zbyt różne od tego, co już znamy. Zachodzi więc konieczność przystosowania się do zastanych warunków przez stworzenie nowych struktur poznawczych. Przykładowo, dziecko po raz pierwszy widzi samolot i nazywa go ptakiem. Jednak wygląd, dźwięk samolotu są zbyt różne od ptaków widzianych na co dzień. Rodzic instruuje dziecko, że jest to odmienny obiekt, maluch tworzy w umyśle nowe pojęcie – samolotu;

• asymilacja – dochodzi do niej wtedy, gdy nowa informacja jest ujmowana w już istniejące struktury poznawcze. Asymilując coś, tłumaczymy sobie nieznaną rzecz poprzez znane pojęcia, i dzięki temu oswajamy z nią, zaczynamy lepiej rozumieć jej mechanizmy. Proces asymilacji łatwo zauważyć w trakcie nauki, kiedy nowy materiał tłumaczony jest poprzez odwoływanie się do znanych uczniowi terminów.

Oba procesy zachodzą przez całe życie.

Zdolności adaptacyjne pracownika – proces, przebieg

W kontekście życia zawodowego zdolności adaptacyjne mogą oznaczać wiele różnych rzeczy, w tym:

• umiejętności interpersonalne – zdolność do komunikacji z innymi w zmieniających się warunkach, nawiązywania kontaktu ze specjalistami, z którymi do tej pory nie współpracowaliśmy, znajdowania wspólnych płaszczyzn porozumienia w nowym środowisku itp., zdolność do pracy w grupie,

• rozwiązywanie problemów – myślenie abstrakcyjne, kreatywność, umiejętność postawienia się w nieznanej sytuacji, wyjście poza schematy myślowe,

• strategiczne myślenie – umiejętność przewidywania w dynamicznie zmieniających się warunkach, szacowania prawdopodobieństwa, wytyczania kilku możliwych sposobów reakcji, analizowania okoliczności,

• zdolności organizacyjne – umiejętność zmieniania strategii i przystosowania planu zajęć do okoliczności,

• wszechstronność – zrozumienie dla procesów mających wpływ na nasze własne zadania zawodowe, należących do innych dziedzin / obszarów specjalizacji,

• inteligencję emocjonalną – zdolność do radzenia sobie ze stresem, jaki wywołują zmiany, przezwyciężania lęku, zachowywania optymizmu.

Zdolności adaptacyjne – jak je rozwijać?

O tym, jak szybko zmieniają się warunki na rynku pracy, a także sposoby działania w danej branży– chyba nie trzeba nikogo przekonywać. Głównym motorem przemian jest rozwój technologiczny, niemniej innowacje w wielu obszarach przyspieszył także wybuch pandemii na początku 2020 r. Powstają nowe zawody, inne stają się zbędne. W firmach wdrażane są kolejne, coraz lepsze systemy, urządzenia, komunikatory itp., nie mówiąc o procesach organizacji pracy, zasadach bezpieczeństwa.

Duża dynamika przemian wywołuje poczucie braku stabilności, a więc stres, obawy. Mało kto może obecnie spodziewać się, że przepracuje w jednej firmie całe życie, a jeśli tak – iż firma ta będzie działała latami w podobny sposób. Jak sobie poradzić w zmieniającej się rzeczywistości, szlifować swoje zdolności adaptacyjne? Oto kilka technik, które w tym pomagają:

• rozwijanie wrażliwości na otaczający świat – chodzi o to, by zamiast koncentrować się na sobie, otworzyć się na to, co dzieje się dokoła, postarać się to zrozumieć lub przynajmniej dostrzec. Do zespołu dołącza ktoś nowy? Zamiast wychodzić z założenia, że jego stanowisko jest zbędne, a pracownik z pewnością nic nie potrafi – postarajmy się poznać tę osobę, zadawajmy pytania, bądźmy ciekawi;

• wychodzenie ze strefy komfortu – próbowanie nowych rzeczy na co dzień przyzwyczaja nas do radzenia sobie w różnych sytuacjach. Zbieramy nowe doświadczenia i budujemy pewność siebie, bo wiemy, że w taki czy inny sposób możemy sprostać nowym wyzwaniom. Warto zastanowić się, jak ciasna jest nasza własna strefa komfortu, ta dotycząca życia prywatnego i zawodowego. Nie musimy rzucać się na głęboką wodę – istotne, by regularnie wychodzić poza rutynę, nawet małymi kroczkami;

• rozwijanie kreatywności – ćwiczenie się w myśleniu poza schematami. Stając przed problemem, warto zastanowić się nad różnymi jego aspektami i zauważyć, że w wielu przypadkach są różne sposoby na zrealizowanie jakiegoś celu. Być może sposób, jaki do tej pory stosowaliśmy, nie jest optymalny?

• szukanie pozytywów – nie chodzi o niepoprawny optymizm, ale o umiejętność oceniania zarówno dobrych, jak i negatywnych aspektów sytuacji. Kiedy stajemy w obliczu zmian, nowej pracy, nowych wyzwań, często bombardują nas obawy, które przysłaniają dobre strony jakichś okoliczności. Warto więc świadomie poszukać pozytywów.

Zaburzenia adaptacyjne – jak sobie z nimi radzić?

Z zagadnieniem zdolności adaptacyjnych wiąże się pojęcie zaburzeń adaptacyjnych. Są to zaburzenia na tle emocjonalnym, będące reakcją na nowe, najczęściej niespodziewane okoliczności. W efekcie nieprzewidzianej zmiany pojawia się stres, lęk, apatia, wycofanie, brak motywacji do działania. Czasami zaburzenia adaptacyjnie mylone są z tzw. jesienną chandrą. Jak sobie radzić w takiej sytuacji? Przede wszystkim warto skonsultować się ze specjalistą – psychologiem bądź psychiatrą. Każda sytuacja jest inna i każdy pacjent ma nieco inne potrzeby, dlatego leczenie zaburzeń adaptacyjnych – np. dostosowanie terapii –  możliwe jest po postawieniu właściwej diagnozy.

Czytaj także: Sztuczna inteligencja, naturalna kolej rzeczy – jak gen Z postrzega wpływ rozwoju AI na rynek pracy?