Praca na wysokościach, z wykorzystaniem ciężkiego sprzętu i niebezpiecznych narzędzi – to okoliczności, które zwiększają ryzyko nieprzewidzianych i groźnych zdarzeń. Kto za nie odpowiada?
Wypadki na budowie – statystyki
Występowanie wypadków w budownictwie może być efektem zatrudniania w tym sektorze pracowników bez odpowiednich kwalifikacji, którzy na przykład mają wypełnić lukę powstałą po wyjeździe fachowców do Wielkiej Brytanii, Niemiec czy innych państw Europy Zachodniej. Faktem jest, że w praktycznie całej Polsce notuje się deficyt wykwalifikowanych pracowników budowlanych – od murarzy, dekarzy, monterów rusztowań, zbrojarzy, przez inżynierów budownictwa po pracowników wykończeniowych. Polskie firmy budowlane przeciwdziałają brakom kadrowym zatrudniając cudzoziemców, a niekiedy również przyjmując do pracy osoby niedostatecznie wyszkolone.
Ten ostatni proceder jest niezgodny z przepisami. W Kodeksie pracy czytamy bowiem (art. 237.3): „Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy”.
Brak podstawowych umiejętności prowadzi do wypadków, niekiedy nawet z ofiarami śmiertelnymi. Do najcięższych dochodzi najczęściej przez nieodpowiednie zabezpieczenie prac na wysokości czy obsunięcia skarp nieosłoniętych wykopów. Ponadto wiele wypadków zdarza się przy pracach wykończeniowych, gdy wykonawca spieszy się, by dotrzymać terminu oddania budowy. Pracuje wówczas nawet kilkanaście ekip naraz, a zachowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy niestety czasami schodzi na dalszy plan.
Tymczasem statystyki wypadków na budowie każdego roku są bardzo wysokie. Według raportu Głównego Urzędu Statystycznego w 2018 r. było ich łącznie 5247, w tym 48 ze skutkiem śmiertelnym oraz 84 określane jako ciężkie. Choć jest to nieznaczna poprawa (w 2017 r. odnotowano 5390 wypadki), problem wciąż jest poważny i wymaga podjęcia konkretnych działań.
Wypadki na budowie – BHP
Bardzo często wypadki przy pracy na budowie są efektem nieostrożności zatrudnionych. Do innych przyczyn należy niezapewnienie odpowiednich warunków przez pracodawcę, zdarzenia losowe, a także brak dostatecznej wiedzy i umiejętności pracowników, którzy nie wiedzą, jak posługiwać się specjalistycznym sprzętem czy zabezpieczyć teren. Jak ograniczyć liczbę groźnych zdarzeń? Z pomocą przychodzą zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szczegółowe wytyczne dotyczące zapewnienia bezpiecznych warunków przy pracach budowlanych publikuje Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. Wyszczególnia się tam czynniki zagrażające oraz procedury BHP, jakie muszą zostać zachowane w przypadku:
• robót ziemnych – wykopów,
• robót dachowych i dekarskich,
• robót murarskich i tynkarskich,
• robót ciesielskich,
• robót betonowych i żelbetonowych,
• robót zbrojarskich,
• robót spawalniczych,
• robót rozbiórkowych,
• robót stolarskich,
• robót malarskich,
• prac na wysokościach.
Kto odpowiada za wypadki na budowie
Pracodawca ma obowiązek zadbać o to, by w miejscu zatrudnienia panowały bezpieczne i higieniczne warunki, a podwładni przestrzegali procedur BHP. Zgodnie z przepisami prawa pracy:
• nie może dopuścić do pracy osób nieposiadających odpowiednich umiejętności czy uprawnień,
• musi przeszkolić zatrudnionych w zakresie BHP,
• powinien zadbać o to, by wykorzystywany sprzęt i urządzenia spełniały wymogi techniczne,
• musi też zadbać o to, by podwładni przechodzili wszystkie niezbędne badania wstępne i okresowe medycyny pracy,
• ma obowiązek zapewnienia odzieży ochronnej oraz środków ochrony indywidualnej, jeśli jest to wymagane,
• musi podać do wiadomości podwładnych wszelkie informacje o istniejących zagrożeniach, związanych z wykonywaniem obowiązków,
• do jego obowiązków należy również pilnowanie, by pracownicy przestrzegali zasad BHP.
Ponadto, zgodnie z art. 435 Kodeksu cywilnego: „Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności”.
Nie zawsze zatem odpowiedzialność za wypadki na budowie ciąży na pracodawcy (z wyłączeniem rażącego zaniedbania pracownika i złamania przez niego przepisów). Zatrudniony powinien wziąć udział w szkoleniu BHP i stosować się do wytycznych przełożonego podczas codziennej pracy. Oznacza to, że powinien wykonywać swoje zadania starannie i z zachowaniem należytej ostrożności, a także natychmiast poinformować przełożonego o wystąpieniu okoliczności podwyższających ryzyko niebezpiecznych zdarzeń.
Jeśli doszło do wypadku, poszkodowanemu należy się jednorazowe odszkodowanie, chyba że pracodawca udowodni, że do zdarzenia doszło z winy podwładnego (np. w wyniku niedbalstwa, nietrzeźwości czy brawury).
Odszkodowanie za wypadki
Odszkodowanie przyznawane jest zarówno w przypadku, gdy pracownik doznał długotrwałego, jak i trwałego uszczerbku na zdrowiu (ustalanego procentowo). O tym, czy zostanie przyznane, decyduje Zakład Ubezpieczeń Społecznych najpóźniej 14 dni od momentu otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej. Wysokość świadczenia obowiązującego w danym roku publikuje ZUS.
Przykładowo, od 1 kwietnia 2019 r. do 31 marca 2019 r. jest to:
• 917 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• 917 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
• 16 048 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
• 16 048 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
• 82 531 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• 41 265 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
• 82 531 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 16 048 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
• 82 531 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnionych jest równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 16 048 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
• 16 048 zł, gdy obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; każdemu z nich przysługuje ta kwota, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
• 41 265 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 16 048 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.