Osoby mieszkające blisko granicy państwa często decydują się na poszukiwanie posady w okolicznych krajach. Pracownik zatrudniony w jednym z krajów europejskich, a zamieszkujący sąsiednie państwo, do którego wraca codziennie lub przynajmniej raz w tygodniu, w świetle europejskiego prawa to pracownik transgraniczny. Jakie prawa ma Polak zatrudniony w sąsiednim kraju? Czy podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń i w razie utraty pracy przysługuje mu zasiłek dla bezrobotnych? A w końcu – jakie korzyści daje status pracownika transgranicznego?
Spis treści
Kim jest pracownik transgraniczny?
Pracownik transgraniczny – w świetle przepisów unijnych – to osoba, której centrum interesów życiowych znajduje się w kraju zamieszkania, jednak status pracownika posiada poza granicami tego kraju.
W tym miejscu warto zatrzymać się na chwilę nad pojęciem „centrum interesów życiowych”. Pod tym sformułowaniem kryje się nic innego, jak powiązania osobiste, takie jak chociażby więzi rodzinne czy towarzyskie, podejmowanie w danym miejscu aktywności społecznych, kulturalnych czy towarzyskich. W praktyce oznacza to więc, że jeśli współmałżonek czy dzieci pracownika transgranicznego mieszkają w Polsce, to właśnie w tym kraju istnieje centrum jego interesów życiowych.
To jednak nie wszystko! By spełnione zostały wszystkie warunki będące podstawą do uzyskania miana pracownika transgranicznego, przekroczenie granicy w celu dotarcia do firmy zlokalizowanej na terytorium innego państwa musi mieć miejsce każdego dnia roboczego lub przynajmniej raz w tygodniu. To właśnie dlatego pracownik przygraniczny jest najczęściej osobą mieszkającą, jak sama nazwa wskazuje, blisko granicy.
W przypadku naszego kraju status pracownika transgranicznego bardzo często przysługuje mieszkańcom Cieszyna znajdującego się po obu stronach granicy polsko-czeskiej. To właśnie przez mieszkańców tego miasta granica państwa polskiego bywa często przekraczana w drodze zarówno do, jak i z miejsca pracy. Innym przykładem mogą być chociażby Słubice czy Zgorzelec. Pracownik transgraniczny bardzo często określany jest także mianem: „pracownik przygraniczny”.
Pamiętaj!
Określenie „pracownik transgraniczny” zarezerwowane jest dla osób, które podróżują w granicach Unii Europejskiej. Mianem tym nie należy nazywać pracowników, którzy obowiązki służbowe realizują poza tym obszarem.
Nie jest tajemnicą, że to współpraca międzynarodowa i praca w krajach europejskich cieszy się sporą popularnością. Wejście Polski do Unii Europejskiej sprawiło, że przed naszymi rodakami otworzyły się nowe możliwości i rynki pracy. Sprzyjające przepisy ułatwiające podróżowanie i przekraczanie granic, korzystne warunki zatrudnienia i wyższy poziom życia w niektórych państwach sprawiają, że coraz więcej młodych ludzi rozważa poszukiwanie zatrudnienia za granicą. Popularne kierunki emigracji Polaków to między innymi Szwecja, Wielka Brytania czy chociażby Niemcy.
Pracownik transgraniczny – do ilu km?
Definicja pracownika transgranicznego, który jest osobą pracującą w jednym państwie, a mieszkającą w innym, dla niektórych może wydawać się mało konkretna. W nawiązaniu do niej bardzo często pojawiają się wątpliwości dotyczące liczby kilometrów, w zasięgu których możemy mówić o pracownikach przygranicznych. Choć sama definicja takiego pracownika nie określa limitu kilometrów, ten pojawia się już chociażby w przypadku takich zagadnień jak: pas graniczny czy mały ruch graniczny.
Ten pierwszy jest terminem oznaczającym obszar leżący na granicy państw o szerokości 15 metrów licząc od linii granicy na lądzie oraz od brzegu wód granicznych i brzegu morskiego w głąb kraju. Mały ruch graniczny jest z kolei formą ułatwienia przekraczania granicy dla obywateli dwóch państw zamieszkałych w strefie przygranicznej. To właśnie w ramach małego ruchu granicznego mieszkańcy strefy przygranicznej mogą regularnie przekraczać wspólną granicę lądową celem przebywania w strefie przygranicznej drugiego państwa chociażby ze względów rodzinnych, społecznych czy kulturalnych, bez konieczności posiadania wizy. W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że za strefę przygraniczną uznajemy obszar jednostek podziału administracyjnego sięgający nie dalej niż 30 kilometrów od wspólnej granicy. Uznaje się jednak, że jeśli część jednostki usytuowana jest w odległości pomiędzy 30 a 50 kilometrów od linii granicy, wówczas uznaje się ją za część strefy przygranicznej.
Pamiętaj!
Mały ruch graniczny oznacza uproszczony tryb przekraczania granicy państwowej powstały w wyniku dwustronnych umów między Polską a Niemcami, Czechami i Słowacją. Obowiązywał do 20 grudnia 2007 roku. Po przystąpieniu wymienionych państw do strefy Schengen wszystkie przejścia graniczne zostały wówczas zlikwidowane, co oznacza, że granice tych państw można przekraczać w dowolnym miejscu.
Pracownik transgraniczny a przepisy
Pracownik transgraniczny podlega ustawodawstwu obu państw, w których funkcjonuje – zarówno tego, w którym żyje na co dzień, jak i państwa, w którym pełni obowiązki zawodowe. W praktyce oznacza to więc, że wszelkiego rodzaju kwestie podatkowe czy ubezpieczeniowe (w tym ubezpieczenie społeczne czy zdrowotne), a także kwestia prawa pracy podlegają państwu, w którym pracownik jest zatrudniony. Prawo kraju, w którym toczy się życie społeczne, ma zastosowanie chociażby w przypadku formalności związanych z pobytem i codziennym funkcjonowaniem.
Pamiętaj!
Co do zasady przepisy państwa zatrudniającego mają zastosowanie w sprawach związanych z pracą, natomiast w kontekście ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych obowiązują przepisy kraju zamieszkania.
Pracownik transgraniczny a ubezpieczenie
Jedną z ważniejszych kwestii, których dopilnować powinien pracownik pracujący w jednym kraju, a zamieszkujący tereny innego państwa, jest ubezpieczenie. Zatem w jakim kraju ubezpieczony jest pracownik przygraniczny? Czy przysługuje mu ubezpieczenie europejskie? Jak w takim przypadku wygląda ubezpieczenie rodzinne? Przepisy i prawa pracownika w tej kwestii nie pozostawiają żadnych wątpliwości.
Pracownika transgranicznego obejmuje pełne prawo do świadczeń zdrowotnych zarówno w kraju zatrudnienia, jak i w kraju zamieszkania. Należy przy tym pamiętać, że konieczna będzie wizyta w zakładzie ubezpieczeń kraju, w którym pracownik jest zatrudniony i pobranie formularza S1, na podstawie którego możliwe będzie leczenie w kraju zamieszkania. Ubezpieczenie zdrowotne w obu państwach to jednak nie jedyny przywilej pracownika transgranicznego. Warto wiedzieć, że ma on także prawo do świadczeń rodzinnych, w tym świadczeń dla członków rodziny mieszkających w innym państwie.
Pamiętaj!
Prawo unijne dopuszcza możliwość podwójnego ubezpieczenia – pracownik transgraniczny ma prawo do rejestracji zarówno w państwie, w którym pracuje, jak i w kraju zamieszkania. W praktyce oznacza to, że w przyszłości będzie on mógł uzyskać oddzielną emeryturę w każdym z państw, w którym ubezpieczony był minimum przez rok.
Pracownik transgraniczny a podatek
W przeciwieństwie do kwestii ubezpieczenia, nieco wątpliwości mogą rodzić natomiast kwestie podatkowe, którym czoła musi stawić pracownik transgraniczny. Unijne przepisy w żaden sposób nie regulują kwestii opodatkowania dochodów takiej osoby. Co do zasady dochody z pracy podlegają opodatkowaniu w kraju, w którym zostały uzyskane. Oznacza to, że pracownik zatrudniony na przykład w Niemczech, a mieszkający w Polsce, to właśnie w Niemczech każdego miesiąca powinien odprowadzać podatek od swoich przychodów. Pewne zamieszanie w tej kwestii wprowadzają natomiast polskie przepisy podatkowe. Zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych:
Osoby fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (nieograniczony obowiązek podatkowy).
Za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która:
-
posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
-
przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Jak należy to rozumieć? W świetle powyższego opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszystkie dochody polskich rezydentów podatkowych, zarówno te, które uzyskane zostały w kraju, jak i za granicą.
To wszystko może więc prowadzić do ryzyka podwójnego opodatkowania tych samych dochodów. By tego uniknąć, Polska podpisała jednak szereg umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, co oznacza, że strony zawartej umowy rezygnują z roszczenia podatkowego dotyczącego dochodu opodatkowanego w innym państwie.
Pracownik transgraniczny a zasiłek dla bezrobotnych
Zagadnieniem budzącym wiele pytań w przypadku pracowników transgranicznych jest także zasiłek dla bezrobotnych. Jak w przypadku osób, które mieszkają w Polsce, ale miejscem ich zatrudnienia jest sąsiedni kraj, wygląda prawo do zasiłku dla bezrobotnych?
W przypadku utraty pracy, pracownik transgraniczny może zdecydować, w którym kraju zarejestruje się w urzędzie pracy. O zasiłek dla bezrobotnych może natomiast ubiegać się jedynie w kraju, w którym mieszka. Dla przykładu – Polak zatrudniony w Niemczech, którego centrum interesów życiowych jest w Polsce, ma prawo do zasiłku wyłącznie w Polsce. By otrzymać takie świadczenie, konieczne będzie złożenie formularza U1, który jest dokumentem potwierdzającym okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia w innym państwie członkowskim. W Niemczech natomiast może zarejestrować się jako osoba poszukująca pracy.
Pamiętaj!
Polak mający status pracownika transgranicznego i pracujący na przykład w Niemczech o zasiłek dla bezrobotnych może ubiegać się jedynie w Polsce.
Pracownik transgraniczny – korzyści
Mając już wiedzę dotyczącą chociażby praw pracownika transgranicznego, warto zastanowić się przez chwilę nad konkretnymi korzyściami, jakie może dawać zatrudnienie w sąsiednim państwie członkowskim UE. Nie da się ukryć, że dla Polaków praca w Unii może okazać się naprawdę kuszącą propozycją. Poszerzanie horyzontów związane z przebywaniem w innym kraju, szlifowanie języka obcego, większe możliwości rozwoju zawodowego i wyższe zarobki, to tylko niektóre z zalet bycia pracownikiem transgranicznym. Dodatkowe świadczenia pracownicze i rodzinne, a przede wszystkim stabilniejsza sytuacja na rynku pracy – to wszystko kusi Polaków do przekroczenia granicy i emigracji zarobkowej. W przypadku mieszkańców przygranicznych miejscowości decyzja o zatrudnieniu w innym państwie zazwyczaj nie wiąże się także z wieloma wyrzeczeniami, a korzyści takiego rozwiązania mogą być naprawdę wymierne.
