5 sposobów na zdrowe stawianie granic w pracy

Znowu dałeś się wrobić w nadgodziny. Nie wiesz, jak to się stało, że zajmujesz się projektem kolegi, zamiast swoim. Kolejny raz zamieniłeś się dyżurami, mimo że taki grafik jest dla Ciebie znacznie mniej korzystny. Brzmi znajomo? Jeśli masz poczucie, że współpracownik „wchodzi Ci na głowę”, przełożony narusza Twoją prywatność lub Tobą manipuluje, prawdopodobnie nie udało Ci się wyznaczyć zdrowych granic w relacjach zawodowych. Jak to zmienić? Oto kilka wskazówek ułatwiających stawianie granic w pracy i dbanie o swoje potrzeby – bez poczucia winy, bez tłumaczenia się i bez proszenia o szacunek, który po prostu Ci się należy. 

Znaj swoje granice

Wyznaczanie zdrowych granic musi zacząć się od rozpoznania, gdzie te granice leżą. Jak masz wymagać zachowania, które jest dla Ciebie dopuszczalne w miejscu pracy, jeśli sam nie wiesz, co jest dla Ciebie w porządku, a co sprawia, że czujesz się wykorzystywany lub znieważany? 

Zacznij zatem od introspekcji. Być może nigdy nie zastanawiałeś się nad tym, jaki wpływ innych na Ciebie jest dopuszczalny, a jaki nie. Może do tej pory własne granice uświadamiałeś sobie dopiero wówczas, gdy ktoś je naruszał – odczuwałeś dyskomfort, złość czy rozczarowanie własnym brakiem asertywności w pracy. Tymczasem zamiast reagować na negatywne sytuacje – lepiej im zapobiegać.

Każdy człowiek ma granice fizyczne i psychiczne

Granice fizyczne określają to, jaki kontakt fizyczny jest dla Ciebie dopuszczalny, ale też w jakich zdarzeniach chcesz lub nie chcesz być brać udziału. Przykładowo – wiele osób wita się uściskiem dłoni, ale dla niektórych taki kontakt to zbyt wiele, wolą np. skinienie głową. Kolejny przykład – sporo osób lubi brać udział w wydarzeniach integracyjnych po pracy, ale dla innych wieczorne spotkanie ze współpracownikami nie oznacza relaksu, ale de facto przedłużenie dnia pracy.

Granice psychiczne wyznaczają dopuszczalne zaangażowanie w jakąś sprawę. Na przykład jeden pracownik może być zmotywowany do brania nadgodzin, bo zależy mu na dodatkowym zarobku lub naprawdę pasjonuje go projekt. Inny odczuwa dyskomfort i wewnętrzny sprzeciw za każdym razem, gdy szef prosi go o zostanie dłużej. Pewna osoba lubi, kiedy koleżanka z pracy zwierza się jej z prywatnych spraw. Dla innej słuchanie o osobistych problemach współpracownika albo zmuszanie do zwierzeń na temat własnego życia prywatnego oznacza naruszenie granic.

A zatem jak poznać siebie i nauczyć się stawiania granic? Ćwiczeń jest wiele, oto jedno proste na początek, które pozwoli Ci ustalić, na czym stoisz. Wypisz na kartce zachowania i sytuacje, które do tej pory powodowały w Tobie dyskomfort. Lista pomoże Ci przejść do kolejnego kroku, czyli ustalania reguł pomagających przywrócić równowagę w życiu zawodowym.

Stwórz jasne reguły pracy

W skutecznym stawianiu granic pomogą Ci reguły, jakie stworzysz na podstawie odpowiedzi na powyższe pytania.

Żeby w przyszłości uniknąć nieporozumień i zadbać o siebie, ustal w szczególności:

• dopuszczalne ramy pracy – godziny, dni tygodnia. To bardzo ważne, jeśli czujesz, że nadgodziny i praca weekendowa stały się zwyczajem, a nie wynikają z wyjątkowej potrzeby pracodawcy,
• zasady komunikacji ze współpracownikami na tematy pracownicze – kiedy można do Ciebie zadzwonić, kiedy odpowiadasz na maile czy choćby możesz przedyskutować coś ze współpracownikiem. W ten sposób sprawy innych nie będą zaburzać Twoich własnych obowiązków,
• granice kontaktów interpersonalnych – jaki język jest dla Ciebie dopuszczalny, jakich zachowań czy spoufalania sobie nie życzysz,
• granice aktywności integracyjnych – w których możesz wziąć udział, a jakie są dla Ciebie nieodpowiednie.

Zadbaj o profesjonalne relacje w pracy

Wiesz już, na co możesz się zgodzić, a co jest niedopuszczalne? Teraz czas na najtrudniejsze – zakomunikowanie tych zasad współpracownikom. Sposobów jest kilka. Jeśli chodzi o formy kontaktu telefonicznego, godziny odbierania maili, możesz na przykład wysłać oficjalnego e-maila, w którym dajesz znać, kiedy będzie można Cię złapać. Poinformuj współpracownika, który zagląda do Ciebie co pół godziny, kiedy znajdziesz dla niego czas, a kiedy jesteś zajęty. 

Jeśli współpracownicy odnoszą się do Ciebie w sposób, który Ci nie odpowiada, posługują się pozbawionym szacunku językiem, poniżającymi określeniami itp., postaw granicę. W sposób spokojny powiedz, że nie akceptujesz takiego sposobu odnoszenia się do Ciebie. Nie tłumacz się, nie bądź emocjonalny, niech Twój komunikat będzie krótki i jednoznaczny. Co ważne, nie próbuj go łagodzić określeniami typu" „jeśli mógłbyś...", „jeśli będziesz tak uprzejmy...", „jeśli możesz...". Szacunek do Ciebie to nie jest coś, co podlega negocjacjom. To coś, czego wymagasz jako osoba mająca wartość.

Nie śmiej się nerwowo, nie przepraszaj za to, że wyrażasz swoje potrzeby. Jasno zakomunikuj, gdy coś Ci nie odpowiada. Jeśli druga strona nie zmieni krzywdzącego zachowania, nadal będzie odnosić się do Ciebie w sposób obraźliwy czy upokarzający, zgłoś takie zachowanie np. do działu kadr lub przełożonemu. Jeśli znieważające zachowania mają postać mobbingu, możesz odwołać się do zewnętrznych instancji, takich jak Państwowa Inspekcja Pracy.

Nie bój się mówić nie

Jeśli ktoś mimo wszystko nieustannie Ci przeszkadza, prosi o pomoc, przerzuca na Ciebie obowiązki, naucz się odmawiać. W mówieniu „nie” nie ma niczego nagannego. Przeciwnie, asertywność to ważna umiejętność, pozytywne postrzegana także w środowisku pracy. Zauważ, że nie zawsze musisz tłumaczyć się ze swojego „nie”. O ile szef musi wiedzieć, dlaczego nie wykonasz jakiegoś zadania, o tyle wyjaśnienia nie należą się natrętnemu współpracownikowi.

Kiedy mówisz „nie" propozycji, która Ci nie odpowiada (niemającej związku z poleceniami służbowymi od przełożonego), wówczas:

• bądź stanowczy i rzeczowy,
• powstrzymaj emocje, 
• nie tłumacz się, zarówno niepytany, jak i wówczas, gdy druga strona zadając Ci pytania, narusza Twoją prywatność lub inne granice, 
• mów w sposób pewny, utrzymując kontakt wzrokowy, 
• nie przepraszaj, po prostu informuj, 
• uważaj na emocjonalną manipulację, np. próbach wywołania u Ciebie poczucia winy czy poczucia odpowiedzialności za coś, co nie należy do Twoich obowiązków.

Nie wiesz, jak odmawiać? Trening asertywności zacznij od drobnych spraw. Odmów małej przysługi, która zabrałaby Twój czas na inne sprawy, udziału w spotkaniu towarzyskim, gdy jesteś zmęczony, pożyczenia czegoś komuś, kiedy podejrzewasz, że ta rzecz już nigdy do Ciebie nie wróci. Powiedz „nie" na propozycję i w zamian zaproponuj coś, co bardziej by Ci odpowiadało. W ten sposób budujesz równorzędne relacje z innymi, oparte na wzajemnym szacunku, w których potrzeby obu stron są równie ważne.

Deleguj pracę

Osoby mające trudności w wyznaczaniu granic w relacjach zawodowych często biorą na swoje barki zbyt wiele. Ponieważ szef nie widzi sprzeciwu, przydziela takim podwładnym kolejne zadania… w efekcie potulni pracownicy są przepracowani, zostają po godzinach, a ich asertywni koledzy i koleżanki mają czas i na kawę, i na plotki w godzinach pracy.

Zgłaszaj przełożonemu, że zlecił Ci zbyt wiele zadań. Bądź konkretny – powiedz, ile czasu zajmą Ci poszczególne czynności, na co po prostu zabraknie dnia. Możesz też zasugerować, które prace mogą być delegowane innym bądź odłożone na kolejny dzień.

Introwertyk a brak granic

Czasami przyjmuje się, że kłopoty z wyznaczeniem granic może mieć przede wszystkim introwertyk w pracy, ktoś cichy i rzadko biorący udział w zbiorowych aktywnościach. To jednak nieprawda. Towarzyski ekstrawertyk może wpaść we własną pułapkę – głupio mu będzie odmawiać przysług, kiedy wejdzie na stopę przyjacielską ze współpracownikami. Trudności z asertywnością nie są zależne od typu osobowości. Są też dość częstym zjawiskiem – każdy musi nauczyć się stawiania granic, dbania o własne potrzeby.

Czytaj także: Kompetencje zawodowe – dlaczego czasami ukrywamy przed pracodawcą wyższe kwalifikacje? Rozmowa z ekspertem