Podpisanie pierwszej umowy o pracę to ważny moment w życiu każdej osoby wkraczającej na rynek pracy. Wraz z nawiązaniem stosunku pracy z pracodawcą osoba ta w świetle prawa staje się pracownikiem: zaczyna być chroniona prawem pracy oraz ma wynikające z niego określone obowiązki. Nowicjusze na rynku pracy często mają wiele obaw związanych z tym, co powinno, a co nie powinno znaleźć się w umowie o pracę. Na co zwrócić uwagę, co może alarmować, jakie punkty dokumentu warto przedyskutować z pierwszym pracodawcą? Wyjaśniamy, jak powinna wyglądać pierwsza umowa o pracę na czas określony i nieokreślony.
Spis treści
- Pierwsza umowa o pracę – co się powinno na niej znaleźć?
- Pierwsza umowa o pracę – na czas określony, nieokreślony czy próbny?
- Pierwsza umowa o pracę a urlop
- Pierwsza umowa o pracę a wynagrodzenie
- Pierwsza umowa o pracę a okres wypowiedzenia
- Pierwsza umowa o pracę czy umowa zlecenie?
- Pierwsza umowa o pracę czy B2B?
- Pierwsza umowa o pracę a L4
- Pierwsza umowa o pracę a ZUS
- Pierwsza umowa o pracę – najczęściej zadawane pytania
Pierwsza umowa o pracę – co się powinno na niej znaleźć?
Rekrutacja do pracy wymaga złożenia CV, a niekiedy także listu motywacyjnego. Jeśli pracodawca jest zainteresowany kandydatem, najczęściej przeprowadzana jest rozmowa kwalifikacyjna, a następnie wybrana na dane stanowisko osoba powinna podpisać umowę. Standardowo, jest to umowa o pracę, poprzez którą nawiązywany jest stosunek pracy pomiędzy firmą a kandydatem. Wraz z podpisaniem umowy stają się oni pracodawcą i pracownikiem.
Co musi zawierać umowa o pracę? W umowie powinny być jasno określone podstawowe warunki pracy:
-
rodzaj wykonywanej pracy;
-
miejsce wykonywania pracy;
-
wymiar czasu pracy;
-
data rozpoczęcia świadczenia pracy;
-
wynagrodzenie za pracę (z wyszczególnionymi składnikami wynagrodzenia).
Niezależnie od tego, czy kwestia ta została poruszona w umowie o pracę, każdy pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego (20 lub 26 dni urlopu, zależnie od stażu pracy, u nowych pracowników bez żadnego stażu naliczane proporcjonalnie do czasu pracy). Zgodnie z przepisami prawa pracy obowiązuje go także okres wypowiedzenia adekwatny do okresu zatrudnienia. Przed rozpoczęciem pracy musi przebyć wstępne badania lekarskie. Ponadto najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy pracownik przechodzi szkolenie z bezpieczeństwa i higieny pracy. Bez tych dwóch elementów – orzeczenia od lekarza medycyny pracy o dopuszczeniu do stanowiska pracy oraz szkolenia bhp – pracownik nie może zostać dopuszczony do pracy przez pracodawcę. Prawo pracy jasno określa również dopuszczalne warunki rozwiązania umowy o pracę, dlatego kwestia ta często nie jest poruszana w umowie o pracę.
Pierwsza umowa o pracę – na czas określony, nieokreślony czy próbny?
Praca na umowie o pracę to gwarancja darmowej opieki medycznej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia i opłacanych składek ZUS. W zależności od ustaleń pracodawca może zaproponować umowę o pracę na okres próbny, która zawierana jest maksymalnie na 3 miesiące, umowę o pracę na czas określony lub umowę na czas nieokreślony. Umowa na okres próbny może być zawarta jedynie raz z danym pracownikiem, z kolei umowa na czas określony – tylko dwa razy. Kolejna umowa powinna już być umową na czas nieokreślony.
Każdy typ umowy ma swoje plusy i minusy. Zatrudnienie na podstawie umowy próbnej pozwala obu stronom na sprawdzenie, czy faktycznie spełniają wzajemnie swoje oczekiwania. Z kolei umowa na czas nieokreślony jest najbardziej stabilna i pracodawcy zwykle podpisują ją w sytuacji, gdy wiążą z danym pracownikiem długofalowe plany. Warto zwrócić uwagę na to, że po umowie próbnej pracodawca może zaproponować nowemu pracownikowi zarówno umowę czasową, jak i bezterminową – nie ma tu reguły. Co więcej, zawarcie umowy próbnej nie jest obligatoryjne. Równie dobrze możesz od razu zawrzeć umowę o pracę na czas określony lub nieokreślony. Wszystko zależy od polityki kadrowej danej firmy oraz od tego, co uda Ci się wynegocjować w czasie rozmowy o pracę.
Pierwsza umowa o pracę a urlop
Rodzaj umowy o pracę nie ma wpływu na prawo do urlopów, zarówno wypoczynkowego, jak i innych uwzględnionych w przepisach prawa pracy np. macierzyńskiego, urlopu na żądanie czy urlopu okolicznościowego z powodu ważnych wydarzeń w życiu osobistym.
Pierwszy urlop wypoczynkowy pracownika naliczany jest za każdy miesiąc pracy. Po przepracowaniu miesiąca pracownik zyskuje prawo do 1/12 wymiaru przysługującego urlopu (20 dni rocznie dla osób ze stażem pracy poniżej 10 lat).
Pierwsza umowa o pracę a wynagrodzenie
Prawo do wynagrodzenia za pracę jest niezbywalne – pracownik nie może zrezygnować z wynagrodzenia. Wysokość wynagrodzenia ustalana jest indywidualnie z pracodawcą, jednak stawka godzinowa lub miesięczna nie może być niższa niż wskazane na dany rok minimalne miesięczne wynagrodzenie. W 2025 roku zarobki nie mogą być mniejsze niż 4666 złotych brutto miesięcznie lub 30,50 złotych brutto za godzinę.
Wypłata wynagrodzenia za każdy przepracowany miesiąc powinna nastąpić w konkretnym dniu wskazanym w umowie – nie później niż do 10. dnia kolejnego miesiąca kalendarzowego.
Pierwsza umowa o pracę a okres wypowiedzenia
Okres wypowiedzenia w przypadku pierwszej umowy o pracę zależy nie tylko od jej rodzaju, ale również od tego, ile trwa zatrudnienie w danej firmie. Zgodnie z art. 764 Kodeksu Cywilnego (Dz.U.2024.1061 t.j.) umowa o pracę na czas nieoznaczony może zostać wypowiedziana:
-
z miesięcznym terminem wypowiedzenia w pierwszym roku pracy (termin wypowiedzenia jest skrócony do 2 tygodni, jeśli pracownik nie przepracował 6 miesięcy);
-
z dwumiesięcznym terminem wypowiedzenia w drugim roku pracy;
-
z trzymiesięcznym terminem wypowiedzenia w trzecim roku i kolejnych latach pracy.
Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą zostać skrócone, jednak pracodawca może zwolnić pracownika z konieczności wykonywania pracy. Bieg wypowiedzenia rozpoczyna się w pierwszym dniu kalendarzowym miesiąca następującego po miesiącu, w którym umowa została wypowiedziana.
Czytaj także: Sztuczna inteligencja, naturalna kolej rzeczy – jak gen Z postrzega wpływ rozwoju AI na rynek pracy?
Pierwsza umowa o pracę czy umowa zlecenie?
Dość często zdarza się, że firma zamiast zaproponować umowę o pracę, chce podpisać z kandydatem umowę zlecenie, szczególnie, jeśli kandydaci rekrutowani są z grona studentów. Przede wszystkim musisz wiedzieć, że umowa o pracę i umowa zlecenie nie mogą być traktowane wymiennie. Są to zupełnie różne typy kontraktów i firma nie może wymagać od osoby na zleceniu tego samego, czego oczekuje od pracownika (np. pracy w ustalonych godzinach w wyznaczonym miejscu i wypełniania obowiązków wyznaczonych przez pracodawcę – taka sytuacja ma znamiona stosunku pracy i niepodpisanie wówczas umowy o pracę jest niezgodne z prawem i obarczone konsekwencjami np. grzywną).
A zatem co powinieneś wiedzieć o tych dwóch typach umowy? Umowa o pracę regulowana jest przez Kodeks pracy, natomiast umowa zlecenie przez Kodeks cywilny. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pracownikiem i pracodawcą, w drugim ze zleceniobiorcą i zleceniodawcą. Przyjęcie do pracy na zlecenie zapewnia większą swobodę w organizacji czasu pracy i mniejszy nadzór zleceniodawcy. Liczy się to, czy zlecenie zostało wykonane w czasie określonym w umowie i zgodnie z uzgodnionymi w umowie wytycznymi.
Umowa o pracę gwarantuje z kolei, że pracownik wykonuje wyznaczone przez pracodawcę obowiązki w określonym czasie (w ramach przyjętego wymiaru czasu pracy), w określonym miejscu. Pracownik wypełnia polecenia pracodawcy w ramach wyznaczonego stanowiska. Nie wypełnienie tych podstawowych obowiązków pracowniczych, to znaczy nie stawienie się bez ważnego usprawiedliwienia w miejscu pracy, nie przestrzeganie czasu pracy lub nie wypełnienie bez uzasadnienia obowiązków pracodawcy może wiązać się z postępowaniem dyscyplinarnym, w tym zwolnieniem z pracy. Z drugiej strony osoba na umowie o pracę posiada ochronę w postaci szeregu praw pracowniczych. Ma między innymi zapewnione co najmniej minimalne wynagrodzenie, w określonych warunkach nie można jej zwolnić, ma prawo do płatnego urlopu, bezpłatnej opieki medycznej itp.
Pierwsza umowa o pracę czy B2B?
W wielu firmach rekrutacja pracowników zakłada różne formy zatrudnienia, które nie są narzucane przez potencjalnego pracodawcę. Mając do wyboru umowę o pracę lub kontrakt B2B, warto zastanowić się, jaka opcja będzie korzystniejsza z punktu widzenia pracownika.
W przypadku umowy o pracę można liczyć na prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego i chorobowego, opłacanie wszystkich wymaganych składek (co będzie miało wpływ między innymi na prawo do emerytury), a w razie zakończenia współpracy pracownik może otrzymać odprawę. Umowa o pracę poza formalnymi korzyściami i przywilejami pracowniczymi daje coś jeszcze – poczucie bezpieczeństwa i stabilności finansowej. Pracownika nie można zwolnić z dnia na dzień bez bardzo ważnej przyczyny i trybu dyscyplinarnego. Otrzymuje wynagrodzenie również wówczas, gdy przebywa na urlopie, na zwolnieniu chorobowym czy choćby w okresie przestoju i oczekiwania na pracę.
Z drugiej strony samozatrudnienie cechuje się zdecydowanie większą swobodą działania, ponieważ sam / sama decydujesz, gdzie, kiedy i jak długo pracujesz. Ponadto możesz współpracować z kilkoma zleceniodawcami, rozwijać się zawodowo w wybranym kierunku i wyrabiać własną markę na rynku. B2B jest formą współpracy zakładającą nie tylko większą elastyczność działania, ale zazwyczaj wyższe zarobki, gdyż w sytuacji, gdy firma-zleceniodawca nie musi ponosić ustawowych kosztów zatrudnienia, często jest skłonna zgodzić się na korzystniejsze warunki finansowe dla współpracownika B2B. Z drugiej strony umowa B2B oznacza, że osoba ją podpisująca-zleceniobiorca, musi samodzielnie opłacać składki ZUS i należne podatki.
Czytaj także: Zakończenie studiów i co dalej? Jak dowiedzieć się, co chcę robić w życiu?
Pierwsza umowa o pracę a L4
Zatrudnienie, np. pierwsza praca po studiach, uprawnia pracownika do otrzymania wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego. Oba te świadczenia są jednak należne dopiero po pierwszym miesiącu pracy, czyli po upływie tak zwanego „okresu wyczekiwania” wynoszącego 30 dni od daty zatrudnienia. W praktyce oznacza to, że zarówno zasiłek chorobowy, jak i wynagrodzenie chorobowe zostaną wypłacone tylko wtedy, jeśli okres ubezpieczenia chorobowego pracownika wynosi co najmniej 30 dni.
Co ważne, okres wyczekiwania uwzględnia ewentualne poprzednie okresy ubezpieczeniowe, jeśli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni bądź nie była spowodowana na przykład urlopem wychowawczym czy urlopem bezpłatnym.
Prawo do wynagrodzenia w czasie zwolnienia chorobowego (dawniej zwanego L4 od nazwy druku) może przysługiwać od pierwszego dnia zatrudnienia, nawet jeśli jest to pierwsza praca danej osoby. Aby skorzystać z tej możliwości, trzeba spełnić przynajmniej jeden ze wskazanych w ustawie warunków. Taka opcja jest możliwa między innymi wtedy, gdy:
-
osoba ubezpieczona to absolwent szkoły / szkoły wyższej objęty ubezpieczeniem chorobowym w czasie krótszym niż 90 dni od dnia ukończenia szkoły/uzyskania dyplomu;
-
osoba ubezpieczona stała się niezdolna do pracy przez wypadek w drodze do pracy lub wypadek w drodze z pracy;
-
osoba ubezpieczona podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu, posiadając jednocześnie co najmniej 10 lat okresu ubezpieczenia.
Czytaj także: Jak napisać pierwsze CV?
Pierwsza umowa o pracę a ZUS
Zgodnie z Ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 13 ust. 1) pracownik podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od dnia, w którym nawiązany został stosunek pracy do dnia jego zakończenia. Zatrudnienie pracownika nakłada na pracodawcę jako płatnika składek obowiązek zgłoszenia pracownika do ZUS w ciągu 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczenia, czyli dnia rozpoczęcia pracy zawartego w umowie (art. 36 ust. 4 ustawy).
Pierwsza umowa o pracę – najczęściej zadawane pytania:
-
Czy pierwsza umowa musi być na 3 miesiące?
Czas trwania zatrudnienia na umowie o pracę zależy od jej rodzaju i ustaleń, na przykład umowa na okres próbny może wynosić od 1 do 3 miesięcy. Jednak pracodawca nie ma obowiązku zatrudniania osoby najpierw na umowę próbną.
-
Czy 1 umowa może być na czas nieokreślony?
Według obowiązujących przepisów nie ma żadnych przeciwwskazań, aby pierwsza praca bez doświadczenia była zatrudnieniem na umowę na czas nieokreślony. W praktyce takie rozwiązanie rzadko jest stosowane, gdyż większość firm woli najpierw przetestować pracowników na umowach czasowych. Nie ma jednak żadnych prawnych ograniczeń w kwestii zatrudnienia osoby do pierwszej pracy na umowie o pracę na czas nieokreślony.
