Zasiłek macierzyński – zasady, wysokość, jak obliczyć, wniosek, dokumenty

Zasiłek macierzyński jest świadczeniem przysługującym każdej osobie zgłoszonej do ubezpieczenia chorobowego w dniu narodzin dziecka. Co jednak najważniejsze – prawo do niego ma nie tylko matka dziecka. Na jakich zasadach przyznawane jest świadczenie, komu i w jakiej wysokości przysługuje? Sprawdź, jakie zmiany w kwestii urlopów i zasiłków związanych z rodzicielstwem zaczęły obowiązywać w 2023 r.

Zasiłek macierzyński – definicja

Zasiłek macierzyński jest jednym ze świadczeń, które regulowane są Ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przysługuje matce po urodzeniu dziecka, ojcu tegoż, ale także rodzinie zastępczej oraz osobom przysposabiającym dziecko. Co istotne, zasiłek macierzyński jest przyznawany nie tylko osobom zatrudnionym na umowę o pracę, ale także wszystkim podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu – w tym także osobom zatrudnionym w oparciu o umowę zlecenie czy osobom samozatrudnionym. 

Komu przysługuje zasiłek macierzyński?

W powszechnym przekonaniu zasiłek macierzyński jest świadczeniem, na które mogą liczyć kobiety po urodzeniu dziecka. W rzeczywistości jednak lista osób uprawnionych do pobierania tego typu zasiłku jest o wiele dłuższa.

Zasiłek macierzyński przysługuje osobie, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub podczas urlopu wychowawczego: 

• urodziła dziecko,

• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,

• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia. 

Warto również wiedzieć, że zasiłek macierzyński przysługuje za okresy odpowiadające: 

• urlopowi macierzyńskiemu albo urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego,

• urlopowi rodzicielskiemu,

• urlopowi ojcowskiemu. 

W kontekście urlopu macierzyńskiego warto jednak zaznaczyć, że prawo do świadczenia ma również ubezpieczony ojciec wychowujący dziecko. W tym przypadku należny urlop wynosi 2 tygodnie i może zostać wykorzystany jednorazowo lub w dwóch częściach. 

Nowelizacja prawa pracy w 2023 roku przyniosła tutaj pewne zmiany. Wcześniej zatrudniony ojciec miał na skorzystanie z urlopu ojcowskiego aż 24 miesiące od dnia przyjścia na świat dziecka. Według nowych przepisów może on wykorzystać urlop jedynie w ciągu 12 miesięcy od urodzenia dziecka. 

Jak obliczyć zasiłek macierzyński?

Na kwotę zasiłku macierzyńskiego wpływ ma kilka czynników. Wyliczenie jego wysokości zwykle sprawia jednak wiele trudności. Najwięcej wątpliwości dotyczy kwestia ustalenia podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Tę określa się według dokładnie takich samych zasad, jakie obowiązują przy wyznaczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Jest to więc przychód po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie społeczne. 

Nowelizacja Kodeksu pracy zmieniła wysokość zasiłku macierzyńskiego. Od 26 kwietnia 2023 roku wynosi on 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego. W praktyce oznacza to, że podstawą zasiłku będzie przeciętne wynagrodzenie za 12 pełnych miesięcy kalendarzowych, przepracowanych przed narodzinami dziecka. 

Czytaj także: Nowelizacja Kodeksu pracy 2023 – zmiany w urlopach

Wysokość zasiłku macierzyńskiego a urlop rodzicielski i wychowawczy

Nieco inaczej wygląda to jednak w przypadku zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego lub urlopu wychowawczego. Wówczas wysokość zasiłku jest nieco niższa. Zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku. Na nieco wyższe świadczenie ma szansę matka dziecka, która nie później niż 21 dni po porodzie złoży pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. W takiej sytuacji należy jej się 81,5% wymiaru świadczenia. 

Ustawodawca przewidział możliwość wnioskowania o tak zwany długi urlop macierzyński, czyli urlop macierzyński z następującym bezpośrednio po nim urlopie rodzicielskim. Długi wniosek o zasiłek macierzyński nie może jednak dotyczyć 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującemu drugiemu rodzicowi. Za tę część urlopu zasiłek zawsze wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Kto wypłaca zasiłek macierzyński?

Wiele wątpliwości budzi także kwestia tego, kto wypłaca zasiłek macierzyński. Czy obowiązek wypłaty takiego świadczenia leży po stronie pracodawcy, czy może Zakładu Ubezpieczeń Społecznych? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednak jednoznaczna. 

To, kto będzie płatnikiem zasiłku macierzyńskiego, uzależnione jest od ilości osób zatrudnianych przez pracodawcę. W przypadku pracodawców, którzy zatrudniają powyżej 20 pracowników, zasiłek macierzyński finansowany jest przez samego pracodawcę. Jeśli ten zatrudnia jednak mniej niż 20 pracowników, wówczas płatnikiem zasiłku macierzyńskiego jest ZUS. 

Warto jednak wiedzieć, że niezależnie od tego, kto jest płatnikiem zasiłku macierzyńskiego, ekonomiczny ciężar tego świadczenia zawsze leży po stronie ZUS. Wobec tego w praktyce nie stanowi on kosztu pracodawcy, ponieważ zmniejsza on kwotę należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych składek, które płacone są przez jednostkę na ubezpieczenia społeczne.

Czy zasiłek macierzyński jest opodatkowany?

2022 rok przyniósł zmiany w zasadach rozliczania zasiłku macierzyńskiego. 1 lipca 2022 roku zasiłek macierzyński, ojcowski i rodzicielski przestały być opodatkowane, pod warunkiem, że dochody nie przekraczały określonej wysokości. Warto jednak mieć na uwadze, że ze zwolnienia skorzystać mogą tylko niektóre osoby pobierające świadczenie. 

Ze zwolnienia podatkowego nie każdy jednak może skorzystać. Przysługuje ono osobom pobierającym zasiłek macierzyński oraz posiadającym prawo do jednej z następujących ulg podatkowych:

• ulgi dla młodych, czyli osób przed 26. rokiem życia,

• ulgi na powrót dla podatników powracających na stałe do Polski z zagranicy,

• zwolnienia z podatku dla rodzin 4+, czyli wychowujących co najmniej czwórkę dzieci,

• ulgi dla pracujących seniorów, czyli podatników po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Ile wynosi zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia?

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy. Co jednak w sytuacji, gdy pracownica była zatrudniona na podstawie umowy na czas określony, a umowa ta wygasła podczas urlopu macierzyńskiego albo zakończyła się dokładnie w dniu porodu? Jak wygląda sytuacja pracownicy pobierającej zasiłek macierzyński, gdy pracodawca ogłosił upadłość? Czy ma ona prawo do zasiłku po ustaniu zatrudnienia? 

Przepisy prawa jasno regulują te kwestie. Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje kobiecie nawet wtedy, gdy do dnia porodu była ona zatrudniona na podstawie umowy o pracę. W sytuacji ustania zatrudnienia kobieta zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego, jednak wówczas za urlop płaci ZUS. Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego oraz do 6 tygodni urlopu rodzicielskiego, wynosi 100% podstawy wymiaru. Była pracownica, za pozostały okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, otrzyma 60% podstawy wymiaru świadczenia. Wyjątek stanowi jedynie przywołana wyżej sytuacja, gdy kobieta złoży wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, w ciągu 21 dni od dnia porodu. Wówczas może ona otrzymać zasiłek macierzyński w wysokości 81,5% podstawy wymiaru za cały okres. 

Zasiłek macierzyński dla osób bezrobotnych nie przysługuje. Jest on świadczeniem, do którego prawo mają tylko kobiety podlegające pod ubezpieczenie chorobowe w trakcie porodu.

Czy zasiłek macierzyński wlicza się do dochodu?

Zasiłek macierzyński jest zwolniony z podatku dochodowego, co oznacza, że nie jest to świadczenie wliczane do dochodu. Osoba otrzymująca zasiłek macierzyński nie musi płacić podatku dochodowego od tego świadczenia. Niemniej, należy wykazać go w zeznaniu rocznym. Należy on do katalogu tzw. przychodów z innych źródeł. 

Zasiłek macierzyński – ile trwa?

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, warunkowany jest liczbą dzieci urodzonych podczas jednego porodu.

Pamiętajmy, że kolejna ciąża na macierzyńskim jest zupełnie inną sytuacją. Z zasiłku macierzyńskiego może skorzystać także ubezpieczony ojciec dziecka lub inny ubezpieczony członek rodziny. Jest to możliwe wówczas, gdy matka dziecka umrze lub porzuci dziecko, ale także wtedy, gdy dane osoby przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania opieki nad dzieckiem.

Zarówno ojciec, jak i matka dziecka (pod warunkiem podlegania ubezpieczeniu chorobowemu) mają prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego w powyższym wymiarze. Prawo to jest niezbywalne, co oznacza, że nie można go przenieść na drugiego rodzica. 

Wniosek o zasiłek macierzyński 

Ubiegając się o zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka, konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku. Dokumenty – w zależności od tego, kto będzie wypłacał świadczenie – należy złożyć u płatnika składek, czyli pracodawcy lub w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. 

Wypełniony wniosek o zasiłek macierzyński powinien zawierać kilka kluczowych informacji: 

• data i miejscowość,

• imię i nazwisko osoby składającej wniosek,

• dane kontaktowe,

• dane pracodawcy,

• imię i nazwisko dziecka,

• data urodzenia dziecka,

• wymiar planowanego urlopu wraz z datą rozpoczęcia i zakończenia.

Dodatkowo do wniosku należy dołączyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenie o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego lub z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego rodzica dziecka w czasie trwania urlopu, o jaki wnioskujemy. 

W sytuacji, gdy płatnikiem zasiłku będzie ZUS, wniosek należy złożyć bezpośrednio do podmiotu. A jak wypełnić wniosek o zasiłek macierzyński do ZUS? Można to zrobić za pomocą Platformy Usług Elektronicznych (PUE ZUS), na której dostępne są odpowiednie wzory formularzy.